Англи хэлнээс орчуулсан Т.А / SOLYARIS
2007 онд АНУ-д хэвлэгдсэн 3 боть энэ номыг саяхан уншиж дууслаа. Түүний дараа
энэхүү сод, түүхэн бүтээлээс бусад хүмүүст хүргэж танилцуулъя гэсэн бодол төрсөн
юм. Монголчууд бид орос оронтой эртнээс хил залгаж хөршийн харилцаатай. Гэсэн
хэдий ч мэддэг, ойлгодог юм шиг хөрш улсад маань өөрийнхөө иргэдээс ч нуун
дарж ирсэн, гуйвуулан өөрчилсөн түүх их бололтой. Олон жил худал суртал
ухуулга, маскны цаана байсан оросын жинхэнэ төрх ямар байв? Оросууд
жинхэнээсээ хэн бэ? Тэд ямар түүхтэй улс вэ? Орос орны гуйвуулагдаагүй түүхийн
талаар, хоригдол гэсэн нэртэй боолын хөдөлмөр дээр тогтож байсан социализмын
байсан үйл явдлууд хэрхэн монголтой холбогдож байсан тухай та олж мэдэж
өөрийн дүгнэлтээ хийх боломжтой. Монголд болж өнгөрсөн аллагууд, их
хэлмэгдүүлэлтүүдийн давалгаанууд, хамтралжуулалт, нэгдэл, коммун гэх мэт
нийгмийн туршилтууд, тэдгээр туршилтууд хаанаас яаж ямар зам туулан монголд
ирсэн тухай илүү ихийг мэдэж болно.
Энэ номыг бүхэлд нь орчуулах зав боломж хомс байлаа. Тиймээс сонирхолтой,
мэдүүштэй гэж үзсэн хэсгүүдээс нь орчуулъя хэмээн бодон ойр зуур орчуулсаар
байтал нэг мэдэхэд энэ номны тухай хангалттай ерөнхий ойлголт авахуйц хэмжээг
орчуулчих шиг боллоо. Хэрвээ орчуулгын компани хэвлэлийн газрууд зохих
зөвшөөрлийнх нь дагуу энэ номыг монгол хэлнээ албан ёсоор орчуулж олны
хүртээл болговол хүмүүс их зүйлийг мэдэх болно гэж итгэж байна.
За ингээд олон юм нуршаад яахав, тухлан сууж тавтай уншаарай.
Александр Солженицын: Гулаг Ольтриг
ӨМНӨХ ТАЙЛБАР
Ольтриг гэдэг нь эх газраас далайгаар тусгаарлагдсан, олон арлын нийлбэрийг
хэлнэ. Гэхдээ арлыг бодвол хамаагүй том. (http://en.wikipedia.org/wiki/Archipelago)
Зохиогч үүнийг оросын шоронгуудыг, түүний цар хүрээг, хэрхэн улсын цаадах улс
болсныг төлөөлүүлж энэ нэр томъёог ёгт утгаар авч ашигласан бололтой.
1945 оны 2 сард, Д2Д дуусах дөхөж байхад Солженицын Сталиныг шүүмжилсэн юм
бичсэн захианаасаа болон баривчлагдсан ба ЗХУ-ын тухайн Эрүүгийн хуулийн 58-р
зүйлээр төрийн эсрэг гэмт хэрэгтэн гэж яллагдан 8 жил ГУЛАГ-ын шоронд
хоригдож, дараа нь 3 жил цөлөгдсөн. Сүүлд нь Сталин нас барсны дараа
өршөөлийн хуулинд хамрагдан бүрмөсөн "жинхнээсээ" суллагдсан. Уг номыг
нууцаар 1958-68 оны хооронд Солженицын бичиж дуусгасан ба энэ хооронд КГБ-
ынхэн хэд хэдэн ч удаа энэ номыг олж авах дөхсөн юм. Хэдийгээр Солженицын энэ
номоо эхлээд орост хэвлүүлэхийг хүсэж байсан гэдэг ч нөхцөл боломж олдохгүй
байсан тул 1968 онд хальсанд хувилан Германруу нууцаар хил давуулан, тэнд анх
хэвлэгдсэн гэдэг. Хэвлэгдсэний дараа маш том дуулиан дэгдэж байв. 1970 онд энэ
бүтээл Нобелын шагнал хүртсэн.
Александр Солженыцины бүтээлүүд, ялангуяа энэ зохиол нь хориотой байсан
бөгөөд 1991 оныг хүртэл орост орос хэлээр хэвлэгдээгүй. Гэсэн хэдий ч бичгийн
машинаар цохьсон гар бичмэл зөвлөлтийн уншигчдын дунд 1974 оны өвлөөс
тархаж эхэлсэн гэдэг. Тэр үед зөвлөлтийн уншигчид уг гар бичмэлийг уншихад 24
цагийг бие биедээ өгдөг байв. Ингээд уншихын тулд бүтэн 24 цаг, өдөр шөнөгүй,
нойр хоолгүй, шөнө нь бүдэг гэрэлд уншаад, маргааш нь энэ бичмэлийг дараагийн
хүнд дамжуулж өгөх ёстой байв. Тиймээс хүмүүс хэнээс уг гар бичмэлийг авсан,
дараа нь хэнд өгснөө олон жил өнгөрсөн ч марталгүй санасаар байна гэдэг гэнэ.
Оросууд энэ зохиолд маш хүчтэй хариу реакц үзүүлсэн. Учир нь энэ бүтээлийг
бичсэн зохиолч нь нэгэн зэрэг маш алдартай бөгөөд түүний хамтаар хориотой байв.
Энэ явдлаас 12 жилийн өмнө 1962 онд Солженицын онцгой боломж хүртэж,
зөвлөлтийн шоронгийн талаар албан ёсоор хэвлэгдсэн ном бичсэн анхны бөгөөд
сүүлчийн зохиолч болсон юм. Тэр жил Сталины дараах мөс ханзрах оргил үе
байсан бөгөөд зөвлөлтийн шинэ ерөнхий нарийн бичгийн дарга Никита Хрушев
Сталиныг тахин шүтэх үзэлд хариу цохилт өгөх улс төрийн зорилгын үүднээс
өөрийн биеэр Солженицыны "Иван Денисовичын Амьдралын Нэг Өдөр" гэдэг номыг
хэвлүүлэх зөвшөөрөл өгсөн юм. Уг ном Солженицыны өөрийнх нь хувийн амьдрал
дээр тулгуурласан бөгөөд Иван Денисович хэмээх Гулагын тоосго өрөгч нэгэн
хоригдолын амьдралын энгийн нэгэн өдрийн тухай өгүүлдэг. 1962 онд хэвлэгдсэн
тэр бүтээл нь маш их дуулиан тарьсан юм. Тухайн үед өмнөх үеийн дарангуйллын
тухай ерөнхийд нь тойм байдлаар, бүрхэг өгүүлсэн бусад зохиол бүтээлүүдээс Иван
Денисович зохиол маш тодорхой, хурц байснаараа ялгаатай байв. Энэхүү
бүтээлийн дүрүүдийн шаналал, зовлон нь ямар ч утга учиргүй. Тэдний хийдэг ажил
нь уйтгартай, утга учиргүй тул тэд ажил хийхээс зайлсхийдэг байв. Тэд шоронгийн
хэлц үгсээр, өөр хоорондоо бүдүүлэг харилцаж байв. Зохиолын төгсгөлд нам ялж,
коммунизм манддаггүй. Ийнхүү үнэнээр нь, шулуун шударга байдлаар өгүүлсэн нь
тэр үеийн ёс суртахууны тухай зохиолууд, социаль реализмаас эрс ялгагдаж,
түүнийг маш олон хүн бишрэн хүндэтгэж, тэр дундаа өмнө нь шоронд байсан маш
олон хүн түүнрүү захиа бичсэн.
Энэ бүтээл хэвлэгдээд дэлгүүрт очмогц л дорхноо дуусаж, дахин дахин хэвлэгдэж
байв. Солженицыны үнэнээр нь хэлсэн нь түүнд олон хүндэтгэгчийг авчрахын хамт
түүнийг үзэн ядсан, буруушаасан эсэргүүцсэн олон хүнийг мөн далласан. Ном
хэвлэгдсэнээс хойш сарын дараа ЗХУ-ын зохиолчдын холбооноос түүнийг
шүүмжилж, буруушааж, шүүмжлэгчид түүний бүтээлийг дэндүү хар бараан, ёс
суртахуунгүй гэж шүүмжилж байв.
Энэ бүхний дараа КГБ түүнийг мөрдөх болж, нэг удаа Солженицын өөрийн хувийн
архиваа хүртэл хулгайд алдаж, түүний эхнэр нь ажлаасаа халагдсан. Түүнийг алхам
тутамд нь мөрдөж байсан тухай тайлан саяхан 21-р зуун гарсны дараа л нийтэд ил
болсон байна. Зарим тохиолдолд түүний асуудлаар ЗХУ-ын Улс Төрийн Товчоо
хүртэл хуралдаж байсан.
Энэ бүхнийг туулан 1970 онд Солженицын Нобелын шагнал авсан. Түүнийг
нобелын шагнал авсных нь дараа Зөвлөлтийн зохиолчдын хорооноос түүнийг хөөж,
түүнээс хойш удалгүй түүнийг КГБ-ийнхэн баривчлан зөвлөлтийн иргэншлийг нь
хасан ЗХУ-аас хөөн гаргасан. Тэр хэд хэдэн орноор явж дараа нь АНУ-д очин
Станфордын их сургуульд профессор болсон. Солженицын 1994 онд л орос оронд
буцан очсон. Түний тухай дэлгэрэнгүйг түүхийн бусад эх сурвалж болон
Википедиагаас уншиж болно.
Оросын гулагыг Сталин 1940-өөд онд биш харин бүр Ленин анх санаачилж, анхны
гулагууд бүр 1920 оноос эхтэй гэдгийг Солженицын үзүүлсэн. Барууны орнууд
оросын шоронгийн байдлын талаар гадарладаг байсан хэдий ч ийм түвшинд ийм
байна чинээ огтхон ч санаагүй тул барууныхан анх Солженицыны бүтээлийг
уншаад итгэхгүй, гайхаж байсан гэдэг. Гайхах ч хэрэггүй биз, барууныхан бүү хэл
оросууд өөрсдөө цочролд орсон шүү дээ. Архипелаг Гулаг нь оросын түүх, гэхдээ
өөр нэг, жинхэнэ болсон явдал, жинхэнэ түүх, ямар нэг товчоогоор батлагдаагүй,
янз бүрийн нэр хаяг зүүгээгүй, өөрчлөгдөөгүй жинхэнэ түүхийг өгүүлснээрээ
онцлогтой.
Гэхдээ Архипелаг Гулагыг түүхийн ном гэж үзэж болохгүй. Учир нь энэ бүтээлтийг
бичихдээ Солженицын албан ёсны эх сурвалж, архив ашиглах бололцоо бага
байсан. Гэсэн хэдий ч тэр уг бүтээлээ өөрийн туулж өнгөрүүлсэн биеэр мэдсэн,
харсан түүх, түүний хамт уулзсан хүмүүсийн ярьсан, ам дамжсан сонссон зүйлс, 227
хүний гэрчийн мэдүүлэг, захидал, албан ёсны зарим тоо баримтууд, хэвлэгдсэн ном
зохиол, сонин сэтгүүлийн материалуудыг ашигласан. Гэхдээ энэ нь нөгөө талаар
уран зохиол, санаанаас зохиосон буюу уянгын хэтрүүлэгтэй бүтээл биш юм. Тийм ч
учраас үүнийг "үгчилсэн зохиолын мөрдөн шинжлэх туршилт" (an experiment in
literary investigation) хэмээн тодорхойлж байгаа нь оносон бололтой. Шоронгийн
хойг нь гурван зузаан боть номноос бүрдэх бөгөөд тэдгээр нь нийтдээ 7 хэсгээс
бүрдэх ба маш олон бүлэгтэй. Нийтдээ А5 хэмжээтэй 1800 орчим хуудас зохиол
юм. Өөр бусад мэдээллийг дараах сайтуудаас үзэх боломжтой:
Хэрвээ ерөнхийд нь нь уншъя гэвэл ганц ботид шахан бичсэн хураангуйлсан
хувилбар (abridged edition) мөн байдаг юм байна. Гэсэн ч хэрвээ та завтай бол
дэлгэрэнгүй хувилбарыг нь уншихыг зөвлөе.
Гулаг Ольтриг
Энэ бүтээлээ би амьд үлдэж энэ талаар өөрсдөө хэлж, ярьж чадаагүй тэр хүмүүст
зориулж байна. Цөмийг нь харж чадаагүйд, цөмийг нь санахгүй байгааг, цөмийг нь
багтааж чадаагүйг уучлаарай.
Александр Солженицын
Энэ номонд ямар нэг зохиомол хүн, зохиомол үйл явдал байхгүй. 1958 онд энэ
номоо бичиж эхлэх үед, шоронгийн талаар бичсэн дурсамж, зохиол ер нь байхгүй
юм байна гэдгийг мэдсэн. Хожим нь 1967 оноос өмнө би Колымын түүхийг бичсэн
зохиолчидтой танилцсан. Энэ номоо бичхдээ, боолын хөдөлмөрийг магтан дуулсан
оросын бараг анхны зохиолч болох Максим Горький тэргүүтэй зөвлөлтийн 36
зохиолчдын хамтран бичсэн Цагаан Тэнгисийн суваг зохиолыг иш татав. (ёжилж
байна)
Энэ номыг нэг хүн бичих боломж огтхон ч байхгүй. Би гулагаас өөрийн нуруун дээр
үүрэн, өөрийн нүд, чихээр сонссоноо бичихийн хамт, өөр бусад 227 гэрчийн тайлан,
мэдүүлэг, захидал, дурсамжийг ашиглан, тэдгээр дээр үндэслэн бичсэн. Тэдгээр
хүмүүсийн нэрсийг жагсаалтанд өгүүлсэн...
Александр Солженицын: Гулаг Ольтриг
АГУУЛГА
I. Шоронгийн Үйлдвэрлэл
1. Баривчилгаа
2. Манай бохир гадагшлуулах системийн түүх
3. Байцаалт
4. Цэнхэр малгайтнууд
5. Анхны камер, анхны хайр
6. Тэр хавар
7. Моторын өрөөнд
8. Хуулийн хүүхэд цаг
9. Хууль насанд хүрлээ
10. Хууль төлөвшсөн нь
11. Дээд арга хэмжээ
12. Тюрзак
II. Мөнхийн Хөдөлгөөн
1. Хойгын хөлгүүд
2. Хойгын боомтууд
3. Боолын жингийн цуваа
4. Арлаас аралруу
III. Алан устгах - хөдөлмөрийн лагер (засан хүмүүжүүлэх гэдгийг ингэж
ёжилсон)
1. Аврорагын хуруу
2. Хойг тэнгисээс цухуйв
3. Хойг өсөж өндийв
4. Хойг хатуурлаа
5. Хойг юун дээр зогсоно вэ
6. "Тэд фашистуудыг авчирчихаж"
7. Нутгынхны амьдрах байдал ба заншил
8. Лагерь дахь эмэгтэйчүүд
9. "Итгэл ологсод" (бууны ноход)
10. Улс төрийнхны байранд
11. Үнэнчүүд
12. Тог тог тог
13. Хоёр дахь арьсаа ч гэсэн өг! (шорон доторх тэмцлүүд)
14. Өөрийн хувь тавилангаа өөрчлөх нь
15. Шийтгэлүүд
16. Нийгэмд аюулгүй гэмт хэрэгтнүүд
17. Хүүхдүүд
18. Гулаг дахь домгууд
19. Хоригдол үндэстэн - Зекүүд
20. Нохойн үйлчилгээ
21. Лагерын байранд
22. Бид бүтээн байгуулж байна
IV. Сүнс ба өргөст тор
1. Мандал
2. Авилгал уу?
3. Бидний боомилогдсон эрх чөлөө
4. Хэд хэдэн хүний хувийн түүх
V. Чанга (Каторга)
1. Мөхөх үйлтэн
2. Хувьсгалын анхны сэвэлзүүр салхи
3. Гинж, гинж
4. Яагаад бид үүний төлөө боссон бэ?
5. Булшны чулуун доорх яруу найраг, Чулуун доорх үнэн
6. Шийдсэн оргодол
7. Цагаан бээлий (Георгий Тенногийн түүх)
8. Орголтууд: ёс зүй ба механикууд
9. Автоматтай хүүхдүүд (шоронгийн харгалзагч, харуул, хуягуудын тухай)
10. Торны цаана газар шатаж байна
11. Гинжээ тасдах нь (хоригдлуудын бослогууд)
12. Кенгирын 40 хоног (Кенгирын шоронд болсон 40 хоногийн бослогын тухай)
VI. Цөллөг
1. Эрх чөлөөний анхны жилүүд дэхь цөллөг
2. Тариачны тахал
3. Цөллөгийн зэрэглэлүүд батажсан нь
4. Үндэстнүүд цөллөгт
5. Цөллөг дэхь сайхан амьдрал
6. Суллагдсан хоригдлууд
VII. Сталин байхгүй болсон
1. Энэ бүхнийг эргэн харахад
2. Дарангуйлагчид өөрчлөгдсөн ч хойг хэвээрээ
3. Өнөөгийн хууль
Нэгдүгээр хэсэг
ШОРОНГИЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
Нэгдүгээр бүлэг
Баривчилгаа
Хүмүүс яаж нууцлагдмал Хойгруу очдог вэ? Цаг тутам тийшээ онгоц хөөрч, бууж,
хөлөг онгоцууд далайгаар тийшээ зорьж, замаар вагонууд тийшээ түжигнэнэ. Гэсэн
ч зөвлөлтийн болон, гадаадын жуулчид уг хойг хаана байдгийг асууж, тийшээ явах
билет аялалын товчооноос захиалбал аялалын товчооныхон мэл гайхах болно. Тэд
энэ хойгийн тухай хэзээ ч сонсоогүй, ийм хойг, эсвэл аль нэг арлыг нь ч хаа
байдгийг мэдэхгүй.
Хойгд захиргааны ажил хийхээр тйишээ явж байгаа хүмүүс Дотоод ХэргийнЯамны
сургуулиудаар дамжиж тийшээ очдог. Харуул, хуяг хийхээр тийшээ очиж байгаа
хүмүүс нь цэргийн дайчилгааны газруудаар дамжиж тийшээ очдог. Харин уншигч та,
би, бидэнтэй адил хүмүүс тэнд үхэхээр, зөвхөн баривчлагдах замаар л тийшээ
очдог.
Баривчлалт! Энэ бол амьдралын чинь хугарах цэг, яг таньруу онилсон аянгын
гялбаа гэдгийг хэлэх ч хэрэггүй биз. Энэ бол зүйрлүүлэх аргагүй хүний дотоод
ертөнц дэхь газар хөдлөлт. Хүн болгон үүнийг давж гарч чаддагүй, тиймээс ч
хүмүүс ихэнхдээ галзуурлын байдалд ордог биз дээ? Ертөнцөд олон төв бий. Тэнд
амьдарч байгаа амьтан, хүн бүхэн өөрөө нэг төв нь юм. Чамруу "Та Баривчлагдлаа"
гэж исгэчэн хэлэх үед Ертөнц нуран унадаг. Хэрвээ та баривчлагдвал энэ гамшигт
явдалд өртөхгүйгээр зүгээр үлдэх зүйл гэж байна гэж үү? Харанхуйлсан зүрх сэтгэл
ертөнц, хүн хоорондын энэхүү холбоог ойлгож эс чадан, бачимдан гагцхүү "Намайг
уу? Яагаад" хэмээн амьсал давхцах болно.
Хүмүүс бид заримдаа гунигтай байдаг ч гэсэн аз жаргалтай амьдралынхаа урт
мушгиралдсан тахирлалдсан замд маш олон янзын хана, хашаатай таардаг:
ялзарсан модон, шороон, тоосгон, бетон, төмөр. Тэдгээрийн цаана юу байгаа
талаар бид хэзээ ч бодож байгаагүй. Бид хэзээ ч түүнрүү нэвтэрч ойлгоё гэж
оролдож байгаагүй. Гэсэн ч тэрхүү хоёрхон алхамын цаадах тэр газар Гулаг-ын улс
орны оршихуй эхэлдэг. Мөн дээрх хаалгуудаас гадна өөр маш олон сайн нуун,
өнгөлөн далдалсан хаалгууд байсныг бид олж хараагүй байдаг. Тэр бүх хаалгууд
бидний хамгийн сүүлийнхийг орох хүртэл бидэнд зориулагдсан байдаг. Гэнэт тэр
хаалга хувь тавилангаар огцом нэгдэн биеийн хөдөлмөр хийж дадаагүй дөрвөн
цагаан гар чамайг гарнаас чинь, хөлнөөс, захнаас шүүрч аван, яг л шуудай мэт
чирэн хаалганы цаана гаргахуйд хаалга араас нь хаагдаж, түүний хамт өнгөрсөн
амьдралыг тэр чигт нь хаах болно.
Гүйцээ. Ингээд баривчлагдлаа. Эхний хэдэн цаг, хэдэн өдөр чи юу ч ойлгох
чадваргүй байх болно. Гагцхүү "Би юу? Яалаа гэж?", "Энэ бол алдаа. Тэд учрыг нь
олох байх" хэмээн бодно. Бүх зүйл өмнө нь сонсож байсан тэр уламжлалын дагуу
болно.
Харанхуй шөнө дунд хаалгыг чинь бүдүүлгээр балбах чимээ сонсогдоно. Гутлаа
арчаагүй, бакальтай Улсыг Аюулаас хамгаалахын оперативууд (шуурхай
хэсгийнхэн), тэдний араас айж дагжсан энгийн иргэд- гэрчүүд орж ирнэ... Хохирогч
буюу баривчлагдаж байгаа хүн чичрэн дотуур хувцсаа сольж, саван, жаахан идэх
зүйл, боож баглана. Гэхдээ чухам хаашаа очих гэж байгаагаа мэдэхгүй тул, тэнд нь
юу хэрэгтэй, юу оруулж болдогийг, ямар хувцастай байвал илүү тохиромжтойг
мэдэхгүй. Албаны хүн хажуугаар нь яаруулж шавдуулна:
"Чамд юу ч хэрэггүй. Тэд тэнд чамайг хооллох болно. Тэнд дулаахан" (Эд бүгд
худал. Тэд чамайг айлгахын тулд дахин дахин яаруулдаг юм.)
... Баривчилсны дараа гэрт нь, байранд нь нэгжлэг хийнэ. Байгаа бүх зүйлийг
онгичиж, хөрвүүлнэ. Хэдэн цагаар шүүгээнд байгаа бүхнийг хоосолж, хананд байгаа
зүйлийг татаж унаган, эвдэж, доторхийг нь үзэж, сэгсэрч, шалруу чулуудаж, дээр нь
бакалаар гишгэлнэ.
Нэгжлэг хийж байх үед юуг ч хайхрахгүй. Хөдөлгүүрийн инженер Иношиныг
баривчлах үеэр тэднийд саяхан нас барсан хүүгийнх нь цогцос жижигхэн авсан
дотор байсан юм. "Шүүхийнхэн" цогцосыг авснаас гарган авсыг нэгжсэн гэдэг. Тэд
өвчтэй хүмүүсийг хэвтрээс нь босгож, шархыг нь боосон боолт, марлыг хүртэл
хуулуулан нэгждэг.
Тэд мөн нэгжлэг хийж байх үедээ баримт хэмээн ашиглаж болох юуг ч үлдээхгүй
авдаг. Алдарт Төвд судлаач Востриковынхоос тэд маш үнэ цэнэтэй төвдийн гар
бичмэлийг хураан авсан бөгөөд шавь нар нь хөөцөлдөж байж 30 жилийн дараа
буцаан олж авсан. Дорно дахиныг судлаач Невскийнхээс тэд Тангад гар бичмэл
хураан авсан бөгөөд, түүнээс хойш 25 жилийн дараа тэрхүү гар бичмэлийг тайлан
уншсаных нь төлөө Невскийг нас барсан хойно нь Ленины Шагналаар нэхэн
шагнасан. Тэд баривчлагдсан хүмүүсийнхээс хураан авсан бүхнээ авч явдаг.
Заримдаа баривчлагдсан хүнээр өөрөөр нь зөөлгөдөг.
Баривчлагдсаны дараа ар гэрийнхэн нь уулзах гэж, хоол хүнсны зүйл оруулж өгөх
гэж очдог. Гэсэн ч очсон цонх бүрээс нь "Энд тийм нэртэй хүн байхгүй", "Манайд
тийм нэртэй хүн хэзээ ч байгаагүй" гэж тасхийх сонсогдоно. Зарим цөвүүн цагт
хүмүүс ердөө л ийм хариу сонсохын тулд Ленинградад 5 хоног уртаас урт очерлож
байв. Тэгээд магадгүй хагас жил болсны дараа л баривчлагдсан хүнээс арай гэж
нэг сураг ирж магадгүй. Аль эсвэл "Холбоо харилцааны эрхийг нь хассан" гэх хариу
сонсогдоно. Энэ нь нэг удаа шийдвэр гараад л бүрмөсөн, үүрд хассан гэсэн үг юм.
Энэ нь бараг "буудуулсан" гэсэн үг байв зарим тохиолдолд.
Дээр дүрсэлсэн баривчилгаа бол нийтлэг. Шөнө баривчлах нь Улсыг Аюулаас
Хамгаалахынхан (УАХ) -д хэд хэдэн давуу тал авчирдаг байв. Байранд, гэртээ
байгаа хүн бүр шөнө хаалга нүдэхэд айн түгшинэ. Баривчилж буй хүнийг халуун
хөнжлөөс нь сугалан босгоно. Тэр хагас нойрмог, хагас нүцгэн, авралгүй, түүний
шийдвэр гаргах чадвар нь манантсан байдаг. Шөнө баривчлахад УАХ-ынхан тооны
хувьд олон. Өмдөө ч гүйцэд товчлоогүй байгаа ганц хүний эсрэг зэвсэглэсэн олон
хүн.
Баривчилж, нэгжлэг хийх үед баривчлагдсан хүнийг хамгаалахаар дэмжигчид
хаалган дээр цугларч магадгүй. Тиймээс тэд яаралгүй нэг нэгээр нь зочилно. Дараа
нь дараагийнх нь, маргааш нь дараагийн айл, тэгээд дараагийн айлаас
баривчилгаа хийнэ. Ингэснээр УАХ-ынхан тухайн хотод байгаа өөрийн цагдаагын
хүчнээс хамаагүй олон хүнийг цөөн тооны хүнийг үр ашигтай ашиглан баривчилж
чаддаг.
Шөнө баривчлах нь мөн өөр давуу талтай. Шөнө баривчилснаар тэр хотоос, тэдний
хөршүүдээс, тэдний гудамжнаас хэдэн хүнийг авч явсныг хүмүүс харж чаддаггүй.
Баривчилгааг зөвхөн хөршүүд л мэдэж, хөршүүд л сэтгэл санаагаар хэлмэгддэг бол
хол байрлах хүмүүс энэ талаар ажиг ч үгүй байдаг. Өдөр нь хүүхэд багачууд дарцаг
барьж гүйлддэг, тоглодог, дуулдаг, цэцэгтэй, хөгжилтэй тэрхүү асфальтан замаар
шөнө нь Хар Мариянууд давхилдана.
Зөвхөн баривчлахаас өөр зүйл хийдэггүй, нэг зүйлээ л дахин дахин давтан хийж
байгаа тэр хүмүүсийн хувьд бол харин ийнхүү хийж байгаа нь маш их учир
жанцантай юм. Тэд маш том онолууд дээр үндэслэн баривчилгаа хийдэг бөгөөд хэн
ч байлаа, ямар ч буруугүй байлаа гэсэн энэ талаар мэдэхэд илүүдэхгүй.
Баривчилгааны тухай шинжлэх ухаан нь нийгмийн шинжлэх ухаантай
холбоотойгоор хөгжсөн эрүүгийн шийтгэлийн тухай ерөнхий ухааны нэг хэсэг юм.
Баривчилгааг янз бүрийн шалгуураар ангилдаг: шөнийх, өдрийнх, гэрт, ажил дээр,
аялалын замд, анхны баривчилгаа, давтан баривчилгаа, нэг хүнийг болон бүлгээр
нь баривчлах. Шаардлагатай нэгжлэгийг хэр нарийн гүйцэтгэх вэ гэдгээс мөн
баривчилгаа ялгаатай болдог. Хураасан зүйлсийн жагсаалт хөтлөх үү, хөтлөхгүй
юу, өрөө байрыг лацдах уу, нөхрийнх нь дараа эхнэрийг нь баричвах уу,
хүүхдүүдийг нь асрамжын газар явуулах, эсвэл үлдсэн гэр бүлийг тэр чигээр нь
цөллөгт явуулах, эсвэл настайчуудыг нь мөн хөдөлмөрийн лагерьлуу явуулах эсэх.
Үгүй, үгүй. Баривчилгаа дотроо маш ялгаатай байсан юм. 1926 онд Унгар гаралтай
Ирма Мендельд Их театрт тоглолт үзэх 2 билетийг Коминтернээр дамжуулан
авахуулаад, түүнд явуулсан байв. Байцаагч Клегел тэр үед түүнийг хариуцаж
байсан бөгөөд тэрээр Ирмаг тоглолт үзэхийг урьсан. Тэд тоглолтын үеэр их л
найрсаг байсан бөгөөд тоглолт дууссаны дараа Ирмаг шууд баривчлан Любянкаруу
аваачсан.
1927 оны 6 сард Кузнецкий Мост дээр нэгэн шаргал үстэй бүсгүй, Анна Скрипникова
дөнгөж саяхан даавууны материал худалдан авмагцаа нэг залууг дагуулан таксинд
орж ирж суув. Бүсгүйн хүйтэн хөндий байдлыг хараад энэ бол хайртай хосууд биш
гэдгийг жолооч гадарлан, духаа үрчийлгэж байв. (учир нь УАХ-ынхан таксинд мөнгө
төлдөггүй байв)
Бүх хүнийг гэрт нь баривчилж болохгүй. Мөн зарим хүнийг ажил дээр нь баривчилж
болохгүй. Хэрвээ баривчлах гэж байгаа хүн зальтай ов мэхтэй бол түүнийг гадуур
явж байхад нь, бусдаас хол баривчлах хэрэгтэй. Тэдэнд бичиг баримт, чухал
зүйлсээ устгах боломж өгөх ёсгүй байв. Заримдаа ВИПүүд болон нам, цэргийн
өндөр албан тушаалтнуудад эхлээд шинэ томилгоо өгдөг байв. Түүний дараа
тэднийг хувийн тэрэг, галт тэргэнд суух замд нь баривчилдаг байв.
Зарим энгийн хүмүүс эргэн тойронд нь болж буй баривчилгаануудаас үхтлээ айн
хэлмэгддэг байв. Тэгж байтал түүнийг орон нутгийн намын хорооны дарга нь дуудан
Сочид амрах эрхийн бичиг өгөхөд магнай тэнийн баярладаг байв. Туулай зөндөө
баярлаж, түүний айсан балмагдсан нь ул үндэсгүй байв гэж боддог. Талархснаа
илэрхийлээд тэр гэрлүүгээ яаран цүнхээ баглана. Галт тэрэг хөдлөхөд хоёрхон цаг
дутуу байгаа тул тэр яасан удаан юм бэ хурдлаач гэж эхнэрээ давчдуулна. Ийнхүү
тэр буудал дээр хүрч ирэв. Түүнийг хүлээлгийн танхим, эсвэл хоолны газар байхад
нэгэн маш нүдэнд дулаахан тариачин эр дуудна "Хүүе, ямар сонин хүн бэ, Петр
Иванович уу? Намайг санахгүй байгаа юм уу". Петр Иванович "Яг ч сайн санахгүй
байна, гэхдээ ..." Залуу эр нөхөрсгөөр "яаж ингэж болох вэ дээ. Би таньд сануулах
хэрэгтэй юм" хэмээгээд тэрээр Петр Ивановичын эхнэрт элэгсгээр мэхийн "та
биднийг уучлаарай. Би түүнтэй ганц минут уулзаадахъя" Эхнэр нь зөвшөөрч, нөхөр
нь түүнийг даган үүрд, эсвэл 10 жилээр салан одно.
Ситуац энгийн л байдаг зүйл тул хэн ч юу ч эс анзаарна. Өө аялах дуртай иргэд
минь ээ. Галт тэрэгний буудал болгон дээр цагдаагийн салбар ажиллаж хэд хэдэн
хорих камер байдаг гэдгийг битгий мартаарай.
АНУ-ын элчин сайдын яаманд ажилладаг гэдэг нь түүнийг гэгээн цагаан өдөр
баривчилж болохгүй гэсэн үг биш юм. Александр.Д-г Төв шуудангийн яг баруун
талд горькийн гудамжаар явж байтал "Саша" хэмээн дуудах сонсогдов. Тэрээр
хүмүүсийн дундуур чамруу дөхөн ирж гар барьснаа "хөөе найзаа, уулзалгүй удлаа,
хоёулаа ийшлэе" Тэр мөчид хар өнгийн Победа зогсон хаалгаа нээв... Хэдэн өдрийн
дараа ТАСС-аас Зөвлөлтийн засгийн газар Александр Д-г хаана байгааг мэдэхгүй,
гүжирдэхээ зогсоо гэсэн ууртай мэдэгдэл гаргана.
Албанд зохих үнэлгээг нь өгөх нь зүйтэй юм. Тэд хүмүүсийг үг хэлж байхад нь,
театр тоглолт үзэж байхад нь, эмэгтэйчүүдийн гоёлын дэлгүүрээс бүх газраас
баривчилж чадна. Тэд хүмүүсийг үйлдвэрт орох гэж нэвтрэх бичгээ шалгуулсных нь
дараа шууд баривчилдаг. Цэргийн эмнэлэгт орон дээр халуунтай байхад ч
баривчилна. Тэд тэр бүү хэл мэс заслын ширээн дээр хэвтэж байгаа хүнийг
баривчилж байсан юм чинь. 1936 онд сургуулийн хянагч Н.М.Воробьевыг ходоодны
шархаа эмчлүүлэх гээд хагалгааны ширээн дээр мэс засал хийлгүүлж эхлээд
байхад нь баривчилж, босгон, хагас үхлүүт, бөөн цустай чигт нь камерт хийж байв.
Эсвэл чамайг Надъя Левицкаягийн адил, ээж нь баривчлагдсаны дараа ээжийнхээ
шийтгэлийг мэдэх гэж очиход нь, тэр тухай нь хэлж өгөөд, дараа нь чамайг
баривчлах болно. Заримдаа бривчилгааг тоглоом шиг, хиймлээр янз бүрийн нөхцөл
үүсгэн баривчилдаг байв. Уг нь бол баривчлах хүнд бичиг явуулчихад л хангалттай
шүү дээ. Туулайнууд дуулгавартайгаар юм хумаа боож баглан заасан цагт АХ-ын
төмөр хаалганы гадна цуглах нь дамжиггүй. Үнэндээ ч тэд тариачдыг ингэж л
баривчилцгаасан шүү дээ.
Гэсэн ч машин бүрд өөрийнх нь ачаалал хэтрэх цэг гэж байдаг. 1945, 1946 онуудад
баривчилгаа дээд цэгтээ хүрсэн бөгөөд энэ үед вагон вагоноор нь баривчлан
Гулагруу ачиж байлаа. Энэ үед өмнөх баривчилгаанууд шиг тийм театрчилсан
тоглолт хийх шаардлагагүй, боломжгүй болсон байв. Хэдэн арван жилийн туршид,
баривчлах үед нь ямар ч эсэргүүцэл үзүүлдгүйгээрээ улс төрийн хоригдлууд
ялгаатай байв. Ямар ч өршөөлгүй мөхөл бүчин ирж, ГПУ-НКВД-ийн хатуу савраас
хаашаа ч зайлах аргагүй (манай дотоодын пасспортын хяналтын системийг мөн
бодолцвол) байв. Тиймээс ч баривчилгааны халуурлын үед хүмүүс өглөө ажилдаа
явахдаа, урт удаан хугацаагаар салж хагацаж магадгүй юм шигээр салах ёс ч
хийдэг байв. Тэгсэн ч гэсэн тэр үед хүртэл бараг хэн ч зугатах оролдлого хийдэггүй
байв, маш цөөхөн тохиолдолд л амиа хорлосон.
Ийнхүү дорой, эсэргүүцэлгүй бууж өгсөн байдал нь хүчнийхэнд бэлэн олз болдог
байв. Үнэндээ хүчнийхэнд хэнийг баривчлах уу, юун дээр үндэслэн баривчлах вэ
гэсэн нарийн онол үндэслэл суурь тэр бүр байдаггүй байсан. Тэдэнд зөвхөн
биелүүлэх ёстой квот, хэрэгжүүлэх ёстой баривчилгааны тоо л байдаг байв. Квотыг
зохих ёсоор, эсвэл ямар ч шалтгаангүйгээр биелүүлж болно. 1937 онд нэгэн
эмэгтэй Новочеркасскын НКВД -ын ресепшин дээр очин хөрш айлынх нь
баривчлагдсан эмэгтэйн нялх хүүхдийг яах тухай лавлан асуун лавлахад тэд
"Хүлээж бай, бид (бодож олно) хариу өгнө" хэмээн хоёр цаг хүлээлгэн суулгасны
дараа шууд камерт хийсэн гэдэг. Тэдэнд биелүүлэх ёстой норм квот байсан бол тэр
эмэгтэй өөрөө зүгээр л тэдний өмнө хүрээд ирсэн байв.
Өөр нэг тохиолдолд НКВД Оршагын ойролцоо латви эр Андрей Павелынд ирж
хаалгыг нь нүдсэн. Гэсэн ч Андрей хаалгаа онгойлголгүй цонхоороо гаран зугатааж
шууд сибирлүү явж нуугдсан. Тэр хэдийгээр өөрийнхөө нэрийг өөрчлөлгүй
өөрийнхөө нэрээр явж байсан ч хүчнийхэн түүнийг огт баривчлаагүй.
Дашрамд хэлэхэд баривчлах ажиллагаа, эрэн сурвалжлах ажлыг гурван категорид
хуваадаг: бүх улс даяар, бүгд найрамдах улсад, мужид. Тэр үеийн эрэн сурвалжлах
ажил ихэнхдээ мужын түвшинд өрнөж байв. Зарим нэг тохиолдолд олдохгүй байгаа
хөршийн оронд өөр хөршийг нь баривчлан тоогоо нөхдөг бол Андрей мэтийн зарим
хүмүүс зоригтойгоор зугатан гараад дахин хэзээч баривчлагдаагүй, ял тулгагдаагүй
юм. Харин ихэнх нь ямар ч авралгүй болсон ирээдүйгээ хүлээн авдаг.
Бүх нийтээрээ буруугүй гэсэн үзэл бодолтой байсан нь тийнхүү баривчилгааны
эсрэг юу ч хийхгүй байхад нөлөөлсөн байх. А.И. Ладиженски Кологривт багшилдаг
байв. 1937 онд нэгэн тариачин зах дээр түүнд өөр хүнээр "Александр Иванович
зугт, та баривчлах жагсаалтанд орсон байна" гэж хэлүүлсэн. Гэвч тэр үлдсэн. Бүх
сургууль миний мөрөн дээр байхад, өөрсдийнх нь хүүхүүдэд би хэрэгтэй байхад
яалаа гэж намайг баривчлахав дээ? Гэвч тэр хэд хоногийн дараа баривчлагдсан.
Хэн ч эргэн тойрон болж байсан энэ бүхнийг Ваня Левицки шиг 14 настайдаа
ойлгоогүй. "Үнэнч шударга хүн бүр шоронд орох нь тодорхой. Одоо миний аав
шоронд ял эдэлж байна. Намайг том болохоор ч гэсэн тэд намайг шоронд хийх
болно" Тийм ээ. Тэд түүнийг 23-тай байхад нь шоронд хийсэн.
Энэ бүхний эсрэг яах вэ? Юу хийж чадах юм бэ? Эсэргүүцвэл нөхцөл байдал улам
л хүндэрнэ биз дээ. Ер нь чухам яг ямар үед эсэргүүцэл үзүүлж эхлэх нь зөв бэ?
Бүсийг нь тайлах үед үү? Ханаруу хараад зогс гэж тушаах үед үү? Гэрийнхээ босгыг
даваад гарах үед үү? Баривчилгаа маш олон хэрэгтэй хэрэггүй зүйлсээс бүрддэг.
Баривчлагдсан хүний өмнө хамгийн том "яалаа гэж?" гэсэн асуулт л орж ирдэг.
Баривчлагдсан хүний толгойнд ямар ч бодол орж ирж болдог. Энийг бичвэл хэдэн
боть болох байх.
19 настай Евгения Дорянкаг баривчлан, шүүгээ, ширээг нь онгичих үед тэр ямар ч
эсэргүүцэл үзүүлээгүй. Харин түүний хувийн тэмдэглэлийн дэвтрийг сөхөж унших
үед тэрээр галзуу мэт эсэргүүцсэн.
Зарим тохиолдолд юу болж байгааг мэдсэн зоригтой хүмүүс байдаг байв. 1948 онд
ШУА-ын Геологийн хүрээлэнгийн захирал Григорев өөрийг нь баривчлахаар очиход
хаалгаа түгжин, юмаар дарж онгойлголгүй бүтэн хоёр цаг өөрийн бичиг
баримтуудаа шатаасан.
Заримдаа баривчлах үед хүмүүс бүр баярлаж хөөрөх ч үе тохиолддог байв. Хүн
гээч сонин амьтан шүү. Аймшиггүй үнэнч, зоригт коммунист Васили Власовын эргэн
тойрныхныг нь баривчлаад л байв. Түүнд, цуг оргоё гэж хэлж байсан нарийн бичиг
нь хүртэл баривчлагдсан байв. 1937 онд түүнтэй цуг ажилладаг Кады дүүргийн
намын хорооныхныг цөмийг нь баривчлав. Гэсэн ч түүнийг баривчлахгүй байгаад л
байв. Эцэст нь түүнийг баривчлахад, эхний хэдэн өдөр сэтгэл нь хөнгөрч сайхан
байсан гэж тэр ярьдаг.
1934 онд номлогч эцэг Иракли цөллөгт байгаа итгэгчидтэй уулзахаар Алма Ата
явсан. Түүнийг эзгүй хойгуур түүнийг баривчлахаар тэд гурван ч удаа ирээд хоосон
буцсан байв. Түүнийг москвад буцаж ирэхэд найз нөхөд нь түүнтэй галт тэрэгний
буудал дээр уулзан гэртээ битгий буцаж оч хэмээн сануулав. Үүний дараа тэр нэг
айлаас нөгөө айл дамжин 8 жил нуугдсан. Тэр энэ хооронд байнгын нуугдмал,
зугатсан байдлаас их зүдэрсэн байсан бөгөөд түүнийг 1942 онд баривчлахад тэр
бурханд талархан баярлаж байв.
1927 онд хүмүүс тийм ч их хүлцэнгүй болчихоогүй байхад хоёр чекист Серпуховын
Өргөн чөлөөнд нэг эмэгтэйг баривчлахаар оролдсон. Гэтэл тэр эмэгтэй эсэргүүцэн,
гэрлийн шонгоос зууран туслаарай гэж хашгирсан. Хүмүүс дороо цугларав. (тийм
эмэгтэй байсан юм. Тийм хөндлөнгийн хүмүүс ч байсан юм. Нүдээ аниад
өнгөрдөггүй байсан юм!) Залуу эрчүүд дорхноо оволзон нүд нь гялалзацгааж байв.
Чекистүүд олны нүдэн дээр ажиллаж болохгүйгээ мэдэн машиндаа суун зугатсан.
(Тэр эмэгтэй тэр дороо галт тэрэгний буудал орж зугатах ёстой байсан юм. Гэвч
тэгэлгүй тэр гэртээ харьж хоносон бөгөөд шөнө дунд чекистүүд дахин ирж
баривчлан түүнийг любянкад аваачсан.)
Намайг баричвлах үед "туслаарай" гэж хашгирах боломж надад зөндөө байсан.
Намайг баривчилсны 11 дэхь өдөр СМЕРШ-ын гурван цэрэг надаас илүүтэйгээр
дайны олз дүүрэн цүнхнүүддээ анхаарал тавин дааж ядан явж байв. Тэд намайг
Москвагын Беларуссын Галт тэрэгний буудал дээр авчирсан. Тэднийг германаас
олзолсон олзны зүйлсээ дааж ядан явахад үнэндээ автомат буунууд нь саад болж
байв. Харин миний гар цүнхэнд миний эсрэг ашиглах гэж байгаа захиа л байв. Тэд
гурвуулаа хот мэдэхгүй тул шорон хүртэл хамгийн дөт замаар яаж явахыг надаар
заалгаж байв. Тэд өмнө нь огт очиж байгаагүй Любянкад намайг аваачих гэж
байсан бөгөөд, зам зааж байсан би үнэндээ төөрч Гадаад хэргийн яаман дээр очиж
байв.
Түүнээс өмнө би армийн төв удирдлага дахь сөрөг тагнуулын шоронд нэг өдөр,
армийн фронтын төвийн сөрөг тагнуулын шоронд гурав хоног байсан бөгөөд энэ
хооронд камерынхан маань надад хэрхэн байцаагч нар янз бүрийн арга заль
хэрэглэдэг, зоддог, нүддэг тухай. Орсон бол хэн ч гардаггүй тухай. Хамгийн багадаа
аравт буюу 10 жилийн ял авах тухай ярьж, энэ бүхнийг би нойргүй хоносон,
зодуулсан хүмүүсээс сонсож, муудсан махтай хоол ялгадастай хувингын хажууд
идэж байхдаа шоронгийн зах зухаас өөрийн биеэр мэдэрч эхэлсэн. Гэсэн ч яагаад
би айж түгшсэн эргэн тойрны хүмүүст хандан хашгирч, юу болоод байгааг хэлж,
тусламж гуйгаагүй вэ?
Би Польшийн Бродникод ч чимээгүй байсан. Магадгүй тэд оросоор сайн ойлохгүй
байх. Биалистокын гудамжинд ч ганц үг дуугараагүй. Волковыскын буудал дээр ч
гэсэн. Тэнд дэндүү цөөхөн хүн байсан. Харин одоо би СМЕРШ-ын эрчүүдийг
дагуулаад москвагын гудамжаар явж байна. Би яагаад дуугүй байсан бэ? ... Миний
хувьд гэвэл тэнд байгаа москагынханд хашгирахад дэндүү цөөхөн байсан юм.
Миний хашгирахыг үсрээд л 200 хүн сонсоно. Түүнээс олон хүнд хэлэх хэрэгтэй
байна.Миний баривчилгаа магадгүй хамгийн хялбар баривчилгаануудын нэг байсан байх.
1945 оны 2-р сард Балтын тэнгисийн хавьцаа артиллерын гал дунд байв. Бригад
командлагч намайг штабтаа дуудан, гар бууг маань надаас авав. Ямар ч элдэв хар
муу зүйл санаанд оролгүй би гар буугаа өгөв. Тэгтэл гэнэт өрөөний булангаас сөрөг
тагнуулын хоёр офицер яаран босож ирснээ миний мөрөн дээрх таван хошуутай
погоныг хуу татан авч, миний офицер бүс, газрын зургыг авснаа "Та баривчлагдлаа"
гэж хашгирав. "Би юу? Яагаад?"...
Намайг авч гарахын өмнө бригад коммандлагч намайг дуудан "Солженицын, Нааш
ир." Би СМЕРШ-ын офицеруудын гараас мултран явж очив. Тэрээр надад "Чамд"
хэмээн үгээ зөөн "Украйны нэгдүгээр фронт дээр найз бий юу?" "Энэ бол хориотой.
Таньд ингэх эрх байхгүй" гэж сөрөг тагнуулын ахмад хурандааруу хашгирав. Захар
Георгиевич Травкин тэгэхэд л зогсчихож болох байв. Гэвч тэр тэгсэнгүй,
аймшиггүйгээр "Таньд аз жаргал хүсье, Ахмадаа" гэж хэлсэн юм.
Тэр шөнө сөрөг тагнуулын офицерууд бид хаана явж байгааг газрын зураг дээрээс
олох гээд толгойгоо эргүүлэн сүүлдээ чадалгүй надад эелдгээр өгсөн юм. Түүний
дараа би тэднийг дагуулан шоронлуу газарчилсан. Очоод би энгийн камерт оролгүй
шууд сахилгын камерт орсон. Тэр нь түр зуур засаж тохижуулсан германы тариачны
байр байв. Тэнд гурван хүн байв...
Үүр цайхад бид сэрцгээн танилцаж эхлэв. "Тэд чамайг яагаад баривчлав?" Гэсэн ч
СМЕРШ-ын хорт дээвэр дор орсон би хэдийн хашир сууж эхэлсэн байв. "Мэдэх юм
алга. Новшнууд ер нь хэлдэг юм уу?"
Харин миний цуг камерынхан, хар өнгийн өмсгөлтэй бодвол танкчин, надаас юугаа
ч нуухгүй ярьж байлаа. Тэд жинхэнэ үнэнч, нээлттэй зүрх сэтгэлтэй хүмүүс байв.
Тэд гурвуулаа офицер байсан байв. Тэдний танкын нэгж тулалдааны явцад эвдрэл
авч засвар хийлгэхээр нэгэн тосгонд орж ирсэн, харин тэр тосгонд нь 48-р армийн
сөрөг тагнуулын төв байрлаж байв. Өчигдрийн тулалдаанаас ядарсан тэд орой нь
ууж согтоцгоон халуун усны газар орвол хагас нүцгэн хоёр хүүхэн тэнд нь байсан ч
согтуу эрчүүдээс тэд ямар ч байсан зугатаж амжсан. Гэсэн ч тэр хоёрын нэг нь
Армийн сөрөг тагнуулын албаны даргын өмч байв.
Тийм ээ. Германы газар нутагт нэвтрэн орсноос хойш гурван долоо хоног болж
байсан бөгөөд, хэрвээ герман хүүхэн таарвал түүнийг хүчиндээд буудаж болно
гэдгийг хэн болгон мэдэж байв. Үүнийг бараг байлдааны гавъяа гэж үзэх нь холгүй
байв. Хэрвээ орос юм уу, польш хүүхэн бол түүнийг нүцгэлээд сааданд хэсэг хөөж
айлгаж зугаацаж байгаад, бөгсөн дээр нь алгадаад явуулж болох байв. Түүнээс
илүү юм хийхгүйгээр.
Харин энэ сөрөг тагнуулын дарга гэсэн, арын албаны нэгэн сержант фронт дээр
тэргүүн эгнээнд байлдаж байсан гурван офицерын погоныг нь хуулуулчихсан байв.
Хэрвээ эдгээр танкчид байгаагүй бол тэр сөрөг тагнуулынхан ч өдий хэртэй байж
чадах байсан юм уу...
Удалгүй тэд тав дахь хүнийг оруулж ирэв. "Ах дүү минь чи хаанаас вэ? Чи хэн бэ?"
"Нөгөө талаас" гэж тэр товчхон хариулав. "Шпион" "Чи тоглож байгаа биз дээ" бид
мэл гайхав. Тэр өөрийн түүхээ өгүүлж эхлэв. Германчууд түүнийг форнтын шугам
нэвтрүүлэн, түүгээр гүүр устгах ажил хийлгүүлэх гэж оролдсон байж. Гэсэн ч тэр
оронд нь шууд батталионы штаб дээр очин өөрийн түүхээ ярьжээ. Батталионы
командлагч түүний түүхэнд итгэлгүй түүнийг эмнэлэг явуулсан байна. "Олзноос
буцаж ирсэн хүнийг яадаг бол?"... Түүний талаарх бидний төсөөлөл эрс өөр болов...
Тэгтэл "жорлонгийн цаг, гараа өргө" хэмээн хашгирах дуу сонсогдов. Алив хурдал
хурдал. Бидэнтэй байхад та нар удахгүй.
"Бид гэж хэн ий?" "Смерш" сөрөг тагнуулын алба.
(Сөрөг тагнуулынхан Тагнуулчдад үхэл [Смерьт - Шпион] гэсэн үгнүүдээс эвлүүлэн
бүтээсэн энэхүү СМЕРШ гэдэг үгээ хэлэх дуртай бөгөөд энэ үг нь хүмүүсийг
айлгадаг болохыг тэд мэддэг байв.)
Харин бид удаан, нухацтай хийдэг юм даа гэж, манай камерын ахлах лейтенант
хариуд нь бодлогшронгуй өгүүлэв.
"Бид гэж чи хэнийг хэлээд байгаа юм"
"Улаан Армид"
Шоронгийн анхны агаар миний хувьд иймэрхүү байв.
Хоёрдугаар бүлэг
Манай бохир гадагшлуулах системийн түүх
Өнөөдөр хүмүүс хэлмэгдүүлэлтийн тухай ярихдаа зөвхөн 37, 38 оныг л ихэвчлэн
дурддаг. Түүнээс өмнө, түүнээс хойш баривчилгаа огт болж байгаагүй юм шиг л
ярьдаг. Хэдийгээр миний гарт статистикын баримт бичиг байхгүй боловч 37, 38
онууд бол бусад оноос ялгараад байх ямар ч онц гойд юмгүй байсан гэдгийг хэлж
чадна. Гэхдээ магадгүй манай шоронгын гадагшлуулах системийн өмхий хоолойг
бөглөж, зад тавьсан гурван том давалгааны нэг нь байсан байж болох юм.
Түүнээс өмнө 29, 30 онд Об мөрний хэмжээтэй асар том давалгаа хуйларч түүнд 15
сая, түүнээс ч илүү олон тариачид өртөн тайгаруу, тундруу цөлөгдөцгөөсөн. Гэсэн ч
тариачид бичиг үсгийн уламжлалгүй чимээгүй хүмүүс байсан тул тэднээс ямар
нэгэн дурсамж, дурдатгал, түүх бичигдмэл хэлбэрээр үлдсэнгүй. Ямарч байцаагч
тэднийг буруутгах албан бичиг бүрдүүлэх гэж гэж хөлсөө ургаж байсангүй. Тосгоны
Зөвлөлөөс буруушаасан бичиг байхад л хангалттай байв. Энэ давалгаа хамаг
бүхнийг залгиж байсан ч бидний хамгийн сайн санадаг, ой тогтоолттой нэгний
тархинд ч энэ талаар юм үлдсэнгүй. Юу ч болоогүй юм шиг оросуудын ухаан
санаанд энэ бүхэн толбо ч суулгасангүй. Гэтэл Сталины хийсэн хамгийн том нүгэлт
хэрэг энэ байсан юм.
Түүнээс хойш гэвэл гуравдахь том давалгаа 1944-1946 оны хооронд үргэлжилсэн.
Энэ удаад биднээс өөрсдөөс маань болж германд олзогдоод байсан сая сая
хүмүүсийг шоронд хийсэн бөгөөд түүнээс гадна бүхэл бүтэн үндэстнээр нь шийтгэж
агуу их Енисей мөрний хэмжээтэй хүмүүсийг хорьж, цөлсөн юм. Гэвч энэ
давалгаанд өртсөн хүмүүс нь энгийн цагаан иргэд байсан бөгөөд тэднээс
дурдатгал, бичгэн дурсамж, өвүүд үлдээгүй юм.
Харин 1937 оны давалгаанд өртөн Хойгруу туугдсан хүмүүсийн олонх нь
боловсролтой, Намын гишүүд байсан бөгөөд тэдний шархдан, хохирон үлдэж
хоцорсон хүмүүс нь хотод, тэдний ихэнх нь гартаа үзэгтэй байв. Тиймээс ч тэд
өнөдөөр 1937 он! гэж бичицгээж байгаа юм. Бүхэл бүтэн Волга мөрний дайтай
хүмүүсийн цөхрөл, гомдлууд!
1937 он гэж Крымын татар, Халимаг, Чеченьд хэлээд үз. Ленинградынхны хувьд
1937 он юу юм бэ? Өмнө нь 1935 он дайраад гарсан юм чинь. Хоёр дахь
удаагийнхан (давтан ял авагчид) Балтын орны ард түмнүүдийн хувьд 1948, 1949
онууд илүү хатуу байгаагүй гэж үү? Оросын бусад гол мөрний нэрсийг дурдсангүй
гэж шүүмжилж болно. Би бичье тэр бүх гол мөрний нэрсээр, гагцхүү хангалттай
цаас л надад өгчих. Оросын бүх гол мөрний нэрийг ашигласан ч хүрэлцэхүйц
хангалттай их давалгаа байсан юм. Хэрвээ ашиглагдахгүй бол ямар ч эрхтэн алга
болдог гэдэг. Тиймээс ч Зөвлөлтийн Аюулаас хамгаалах байгууллагынхан алга
бололгүй харин ямагт өөрсдийн булчин шөрмөсөө чангалж, байнгын
даслгажуулалттай байсан юм.
Бохирын хоолойгоор урсгал урсана. Заримдаа алгуур, заримдаа маш их
даралттайгаар. Гэсэн ч ямар ч үед шоронгийн бохирын систем хэзээ ч хоосон
байгаагүй юм. Цус, хөлс, ялгадас, тэрэн дунд нь бид өөрсдөө цаг ямагт холбирч
байсан юм. Манай бохирын систем байнга л түрэлт, таталттай байсан. Үер болж
өөрчлөлт оруулна, тэгсэн ч дахиад л түрэлт, дахиад л таталт. Одоо миний өгүүлэх
цаг тооны бичигт олон сая хүний шоронд орсон баривчлагдсан тухай бүрт нь ижил
анхаарал хандуулах хэрэгтэй тул бидний цөөхөн нөхдийн бичсэн хангалтгүй юм.
Амьд үлдэж, амьд гарсан хэн боловч энэ тухай тодруулан өгүүлэх нь зүйтэй юм.
Эхэн үе. Энэ түүхийг бүр иргэний дайнаас өмнөх, хувьсгалын үеэс эхлүүлэх
хэрэгтэй. 1917 оны 11 сард Кадет Намыг хууль бус хэмээн зарлан бүх гишүүдийг нь
баривчилж эхэлсэн. Мөн цэргийн их сургууль дахь оюутны хөдөлгөөнийхнийг саван
дотор хийсэн. Оросын хувьсгалын үзэл санааны дагуу энэ саруудад Петроградын
Кресьт, Москвагын Бутырк болон түүнтэй адил мужуудын гол шоронгууд нэр
хүндтэй, олны танил, чинээлэг хүмүүс, генералууд, офицерууд, шинэ төрийн
тушаалыг гүйцэтгэхээсээ татгалзсан яамд, төрийн албан хаагчдаар дүүрэн байв.
1917 оны сүүл гэхэд В.И.Ленин "нийгмийн хог шаар шавьжнуудыг" цөмийг нь
цэвэрлэж шинэ "хатуу хувьсгальч дэг журам" тогтоохыг шаардаж байв. 1918 онд
Хувьсгалын соёлын ялалтыг түргэтгэхийн тулд тэд сүм хийдийг дээрэмдэж, сүйтгэж
эхэлсэн. Үүний эсрэг энгийн иргэд босох нь мэдээж бөгөөд зарим нь гартаа муна
атгасан байв. Чека нар заримыг нь газар дээр нь буудаж үлдсэнийг нь баривчилж
байв. Муж бүхэнд маш олон бослого хөдөлгөөн гарч байв: Рязаньд 2 удаа,
Косторма, Вишни Волочек, Велижд 1, Киев, Москвад хэд хэдэн удаа, Саратов,
Чернигов ... 1918 оны 8 сарын 30-нд НКВД орон нутгийн ажилтнууддаа бүх
"барууны социалист хувьсгалчдыг" баривчлахыг тушаасан. 1918 оны 7 сарын 22-нд
"Хувь хүнийг хүнсний бүтээгдэхүүн худалдаж, худалдан авч, ашиг олохоор
хадгалахыг хориглосон. Учир нь бүх хүнсний бүтээгдэхүүн бол улсын өмч мөн"
гэсэн Ардын Комиссаруудын Зөвлөлийн тогтоолд Ленин гарын үсэг зурсан. Тэр
зунаас хойш тариачид жил тутам өөрсдийн ургацаа, ямар ч нөхөн олговоргүйгээр
улсад хураалгадаг болов. Энэ бүхнээс үүдэлтэйгээр 1920 онд тариачдын бослого
гарсан. "Сибирийн Тариачдын Зөвлөлийн" хэргийг шүүж дуусаагүй байтал Тамбовт
тариачдын бослого гарав. Энэ удаад шүүх хурал хийлгүй шийдвэрлэв. 1921 оноос
оюутнуудыг мэр сэр баривчилж эхлэв. 1922 оны хавраас Хувьсгалын Эсэргүү
Үйлдэлтэй тэмцэх Онцгой Комисс буюу Чекагын нэр өөрчлөгдөн ГПУ болсон бөгөөд
сүм хийдийн харилцаанд оролцох ажлаа эхлүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл эхний ээлжинд
санваартнууд, эцгүүдийг баривчилж байсан бол тойрог улам бүр томссоор итгэгч,
сүмд явдаг хүмүүсийг баривчлах болсон. Тэднийг итгэл үнэмшилтэйгийнх нь төлөө,
хүүхдүүдээ өөрсөд шигээ хүмүүжүүлж байна гэж баривчлах болсон.
"Чи дураараа залбирч болно
Гэхдээ зөвхөн бурханд л ганцхан сонсогдохоор"
Энэ мөрнүүдийн төлөө Таня Ходкевич 10 жил авч байв. Хүүхдэд шашны сургаал
заах нь эрүүгийн хуулийн 58-ын 10-ын дагуу улс төрийн гэмт хэрэг бөгөөд үүнд
холбогдсон бүх хүнд 10 жилийн ял өгж байв. Тэр үед өгдөг байсан хорих ялын дээд
хэмжээ. 1927 онд том хотуудыг цэвэрлэх үед янхнуудыг баривчлан гэлэнмаа
нартай хамт Соловецкийн шоронруу илгээж байв. Биеийн нүгэл үйлдсэн тэдгээр
амрагууд эрүүгийн хуулийн дагуу 3 жилийн ял авч байв. Дамжин өнгөрүүлэх шорон,
цуваа, Соловецкийн шоронд тэд захиргааны ажилтнууд, харуул, хуягуудтай өнөөх
биеийн худалдаагаа хийх ажлаа үргэлжлүүлэх боломжтой байсан бөгөөд гурван
жилийн дараа тэд цүнх дүүрэн олз омогтой буцдаг байв.
Улс орны нэг өнцгөөс нөгөө өнцөг хүртэл янз бүрийн үндэстэн угсаатнууд асгаран
орж ирж байв. 1928 оны бослогын дараа якутуудыг баривчлав. 1929 оны бослогын
дараа Буриад Монголчуудыг баривчлав. 35 мянган хүнийг буудсан гэдэг. Гэхдээ энэ
тоог яс гаргах аргагүй юм. Будёнины баатарлаг морьт цэргийн ялалтын дараа
казакуудыг 1930, 1931 онд шоронд хийв. Украйныг Чөлөөлөх холбоог 1930 онд
шүүхээр оруулав.
1928 оноос шинэ эдийн засгийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхлэв. Улсад алт, мөнгө маш
их хэрэгтэй, гэсэн ч Колымаг олзворлож эхлээгүй л байв. 1929 оноос алтны
халуурал эхлэв. Өмнө нь хүмүүсээс газрыг нь, ургацыг нь байшинг нь, малыг нь
булаагаад авчихсан байсан тул одоо нуусан алтаа гаргаж өгөхийг шаардаж эхлэв.
Шүдний эмч, үнэт эдлэл, цаг засварчдаас эхлэн бүх хүрээг хамрав. "Алтаа гаргаж өг
хувалз минь" Байцаагчид одоохондоо арай ч хүч хэрэглэдэг болоогүй байв. Тэдний
хэрэглэдэг тамалгаа нь хоригдолд маш их давсалсан хоол өгөөд дараа нь ус
өгөхгүй тарчлаах арга байв. Нэг ширхэг алт гаргаж өгвөл нэг аяга ус өгнө!
30-аад он. 30-аад оны эхэн үед зөвлөлтөд пасспортын системийг нэвтрүүлж
эхлэв. 1929-1930 оны ганц жилийн дотор олон сая кулакуудыг, хоосорсон нударган
баячуудыг шоронд хийв. Гэвч энэ удаад тоо хэмжээ нь зөвлөлтийн шорон ямар ч
том байлаа гэсэн багтаах аргагүй байсан тул тэднийг байцааж энэ тэр бололгүй
шууд л дамжин өнгөрүүлэх шоронд авчран тэндээс нь шууд Гулагийн шоронгуудын
нутагруу илгээсэн.
1932 оны 8 сарын 7-ны хуулиар социалист өмчийг хулгайлсан, шамшигдуулсан бол
шүүх дээд хэмжээ 10 жил өгдөг болж эхлэв. Энэ хуулийг хоригдлууд Наймны
долоогийн хууль гэж нэрлэцгээж байв. Ийнхүү бүхий л шалтгаанаар хүмүүсийг
баривчилцгааж байв. Гэсэн ч тэр дундаас байнгын ажиллагаатай, байнга
баривчилж, шоронгийн хоолойг усалдаг зүйл бол эрүүгийн хуулийн 10-р зүйл буюу
Хувьсгалын эсрэг үйлдэл байв. 1937, 1945, 1949 онуудад ч энэ заалтаар хүмүүсийг
ялласаар л байлаа.
Сонирхолтой бөгөөд егөөтэй нь, УАХ байгууллагын баривчилгааны дийлэнх хувь нь
1926 оны эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 140 зүйлээс ганцхан зүйл дээр л бараг
тогтож байв. Тургенев орос хэлийг, Некрасов орос орноо магтсанаас ч илүү их
магтаалыг энэ зүйл заалт хүлээн авсан. Бүхнийг багтаасан, хүчирхэг, асар их үр
дагавартай 58-р зүйл. Үүний бүхнийг багтаасан тэврэлтэнд орж үзээгүй хүн хэн
байгаа юм бэ? Уг заалтын үг үсэг нь тийм ч өргөн агуулгатай биш. Гэвч үүнийг өргөн
хүрээтэй, утгатайгаар тайлбарлах боломжтой байв. 58-р заалт нь эрүүгийн хуулийн
улс төрийн гэмт хэрэг хэсэг дотор багтдаггүй. Харин үүнийг "нийгмийн эсрэг гэмт"
хулиганизм, танхайрал гэж үзэж болох байв. Тиймээс ч 58-аар яллагдсан хүнийг улс
төрийн ялтан гэж үзэх үндэслэл эхнээсээ байхгүй юм. Бүгд зүгээр л гэмт хэрэгтнүүд.
Гэвч байдал эсрэгээр өрнөсөн юм.
58 нь дотроо 14 зүйлтэй.
Нэгдүгээр зүйлд: төрийн эрх мэдэл, чадавхийг сулруулах гэсэн аливаа үйлдлийг
хувьсгалын эсэргүү гэж үзнэ.
Өргөн хүрээнд тайлбарлавал, хэрвээ хорих лагерьт байгаа хоригдол ажил хийхээс
татгалзвал энэ нь улс орныг өлсгөлөнд оруулах гэсэн хувьсгалын эсрэг хэрэг болох
байв.
1934 оноос Эх орон гэдэг нэр томъёо хэрэглэх болсон бөгөөд 1а, б, в, г гэсэн
зүйлүүдээр Эх орноосоо урвах гэсэн зүйлүүд нэмэгдэж орсон. ...
Нэгэн болсон явдлыг өгүүлье. Москва мужын нэгэн намын хорооны хурал болж
байв. Уг хуралд дүүргийн намын хорооны шинэ нарийн бичгийн дарга оролцож
байв. Өмнөх нь баривчлагдсан байв. Хурлын төгсгөлд нөхөр Сталинд талархлаа
илэрхийлэх ёстой байв. Хүн болгон босож (үнэндээ хурлын явцад Сталины нэр
дурдагдах болгонд хүмүүс босож зогсоод, дараа нь сууж байв) босоогоороо
нижигнүүлэн алга ташив. 3 минут, 4 минут, 5 минут алга ташилт үргэлжилсээр байв.
Алга хорсож, өргөсөн гар цуцаж байв. Настай хүмүүс ядарсандаа амьсгаа нь
давхцаж байв. Сталиныг үнэхээр шүтэн биширдэг хүний хувьд ч гэсэн энэ үнэхээр
тэнэг зүйл болж хувирч байлаа. Гэсэн ч хэн хамгийн түрүүнд алга ташихаа больж
зүрхлэх юм бэ? Дүүргийн намын хорооны дарга л тэгэх боломжтой. Тэгтэл тэр
өөрөө алга ташаад зогсоод байдаг. Тэр өөрөө алга ташъя гэж санаачилсан хүн.
Тэгээд бас шинээр ирсэн. Өмнө нь баривчлагдсан хүний оронд. Түүнээс гадна
танхимд НКВД-ын гурван хүн мөн алга ташиж, хэн түрүүлж алга ташихаа болих нь
вэ гэж ажиглан харж байв. Тэр жижиг танхимд, Их удирдагчид ямар ч
хүртээлгүйгээр алга ташилт 6, 7, 8 минут үргэлжлэв. Арын хэсэгт зарим нь хулхи
алга ташиж байгаа нь мэдэгдэж байв. Гэсэн ч эхний эгнээнд, тэргүүлэгчдийн
суудлыг бүгд харж байв. 9, 10 минут алга ташив. Дүүргийн удирдлагууд нэг нэгнээ
харан болиосой гэж найдавч худал баяр хөөр харуулан алга ташаад л байв. 11
минут алга ташив. Үүний дараа цаасны үйлдвэрийн дарга ажил хэрэгч дүр гарган
байрандаа суув. Бүгд тэр дороо суув. Ашгүй нэг саллаа... Цаасны үйлдвэрийн дарга
өөр шалтгаанаар баривчлагдан 206-р маягтанд гарын үсэг зурав. Тэгэхэд нь
байцаагч түүнд "Хэзээ ч битгий түрүүлж алга ташилтаа зогсоож бай!" гэж зөвлөсөн
гэдэг.
Тэр үеийн баривчилгааны гол үндэслэл нь: квот байв. Бүх хот, бүх дүүрэг, бүх
цэргийн нэгжүүдэд тодорхой хугацааны дотор баривчлах ёстой хүний тоо өгөгддөг
байв. Хуучин чекист байсан Александр Калганов: Түүнийг Ташентэд ажиллаж
байхад "200-г явуул" гэсэн цахилгаан ирж байсныг дурсдаг. Тэд саяхан хамаг
байдгийг нь баривчилчихсан тул одоо яаж явуулах тухай арга сүвэгчлэв. Тэгээд
цагдаагийн газарт өөр бусад янз бүрийн хэргээр баривчлагдаад байсан бүх хүнд 58-
р зүйлээр ял үүсгэн ялыг нь өөрчлөв. Тэгсэн ч гэсэн дахиад л хүн дутаад байв.
Тэгтэл цыганууд хотын талбай дээр буудаллаад байна гэсэн дуудлага ирэв. Нэгэнд
нь мэргэн санаа төрлөө. Тэд цыгануудын буудалласан газрыг бүслэн, 17-60 насны
бүх цыган эрчүүдийг 58-аар яллан баривчлав. Ийнхүү төлөвлөгөөгөө
биелүүлчихлээ.
Эсвэл үүнээс өөр ч даалгавар ирж болно: Заболовскийн цагдаагийн газрын даргын
ярьж байгаагаар Оссетын чекистуудэд 500-г буудах тушаал ирэв. Тэгтэл тэд үүнийг
давуулан биелүүлэхийг хүсэж, зөвшөөрөл аван 250-ыг нэмж буудсан гэдэг.
Иймэрхүү зааварчилгааг явуулж байгаа цахилгаан нь тун болхи аргаар кодолсон
байхын сацуу, энгийн шугамаар явуулдаг байв. Темрюкэд холбоочин эмэгтэй "240
хайрцаг саванг маргааш гэхэд Краснодарлуу явуул" гэсэн мэдээг элдэв зүйл
бодолгүй НКВД-ын операторт дамжуулсан. Маргааш өглөө нь тэр их баривчилгааны
тухай сонсоод дамжуулсан цахилгааныхаа утгыг ойлгосон. Тэгмэгц тэр ямар
цахилгаан дамжуулснаа найз хүүхэндээ хэлсэн бөгөөд тун ч удалгүй өөрөө
баривчлагдсан.
Тагнуулын хэрэгт мөн олноор нь баривчилж байв. Гадаадад ажиллаж байсан
мэргэжлийн чадварлаг тагнуулчдаа баривчлахын хамт бусад хүмүүсийг ч бас
баривчилж байв. Хятадын Дорнын төмөр замд ажиллаж байсан хүмүүсийг эхнэр
хүүхэд, эмээ өвөөтэй нь японы тагнуул хэмээн баривчлав. Алс дорнодод амьдарч
байсан солонгосуудыг казахстанруу цөлсөн. Ленинградад амьдарч байсан
эстониудыг эстоны тагнуул хэмээн баривчлав. Латвийн бүх явган цэрэг,
чекистуудыг баривчлав. Николай Меркуриевич Миков туннелын тооцоо буруу
хийснээс болж 58.7-оор 20 жилийн ял авсан. Ю у ч олж чадахгүй байсан Котовичын
6 хүнтэй геологийн багийг дайсанд зориулж эх орны нөөц нуун далдалж байна
хэмээн 58.7-оор тус бүрт нь 10 жил өгөв. Өөрийнх нь ажиллаж байсан секторт
цахилгааны богино холбоос үүссэний улмаас цахилгаанчин 58.7-оор 20 жил. Кама
голын гүүрийг дэлбэлэхээр санаархаж байна гэдэг үндэслэлээр Перьмын ажилчин
Новиков баривчлагдав... 1930 онд эцэг эхтэйгээ цуг амьдрахаар ах дүү гурав Павел,
Иван, Степан Борушко нар польшоос орост ирсэн юм. Насанд хүрэх үед нь тэднийг
ПШ буюу тагнуулын хэргээр сэжиглэн тус бүрт нь 10 жил өгөв...
Дайн эхлэв. Маш өргөн хүрээтэй ухралт үүсэв. Хурдацтай ухарснаас бүхэл бүтэн
танкийн хороо, агаарын эсэргүүцэх, артилерын баттарейнууд Литвд үлдэв. 6 сарын
23-наас ГПУ латви, литва дахь баривчилгаагаа хурдасгав. Ухрах шаардлагатай
байасн тул зугатацгаав. Тэгсэн хэдий ч баривчлаад байсан улс төрийн
хоригдлуудаа буудахаа мартаагүй юм. Львов, Ровно, Таллин бусад олон
шоронгуудад. Зөвхөн Тартугын шоронд л гэхэд германуудыг очих үед зөвлөлтүүд
192 хоригдлоо буудаж алсан байв. Ар талд, дайны холбогдолтой цуу тараахыг
тогтоолоор хориглосон байв. Энэ нь эрүүгийн хуулийн 58-аас тусдаа байсан тул уг
тогтоолоор баривчлагдан 10 жил авсан хүмүүс 1945 оны өршөөлөөр суллагдсан.
1945 оны зунаас бүслэгдсэн байсан хорооныхон, цэргийнхэн буцаж хүрч ирж нэгдэж
эхлэв. Бусад улс оронд бол тэдэнд баяр хүргэх байх. Харин манайхан тэгэлгүй
тэдний бусадтай харилцах эрхийг хасаж, бүх шалгах газар боомтууд дээр
баривчлан, хэнээс ямар даалгавартай ирснийг нь тогтоохоор байцаацгаав. Цөөхөн
хэд нь нэр, цолоо сэргээлгэсэн бол олонхи нь 58.1.б-ээр эх орноосоо урвагчид гэж
яллагдав.
Ийнхүү бид идэвхтэй армидаа цэвэрлэгээ хийж байв. Түүнээс гадна алс дорнодод,
Монголд байнгын бэлэн байдалд ороогүй маш их хэмжээний хүч төвлөрсөн байв.
Тиймээс тэрхүү хөдөлгөөнгүй байгаа армиа бас зэврүүлчихгүй байх үүрэг Тусгай
салбарынханд ноогдож байв. Тэр үед зөвлөлтийн цэргээс хүртэл нууж байсан
цэргийн нууц болох Дегтяревын автомат гар буу гэх мэт зэвсгүүдийн тэдэнд
тршилтын шугамаар ашиглуулж онцгой эрх олгож байв. Тиймээс ч Халхын гол,
Хасан нуурын баатрууд тодорхой хэмжээгээр баруун зүгт байгаа армийн талаар
шүүмжлэлтэй хандаж байгаагаа цухулгаж байв. Бүхэл бүтэн, Сибирь, уралын нуруу
хооронд нь заагалсан тул тэд баруун зүгт байгаа армиуд нь яагаад өдөрт 70 миль
газар ухраад байгааг огтхон ч ойлгохгүй, энэ бол кутузовын дээр үед хийж байсан
шиг, ухран бүслэх маневр ашиглаж байгаа юм болов уу ч гэж таамаглацгааж байв.
Эсвэл ухарч байгаа арми, ангиудаа хатуу зэмлэж байв. Ухралтын бурууг оноох
хүмүүс, цэвэрлэгээ хэрэгтэй байв. Цэвэрлэгээ ч хийгдэв. Энэ удаад тавь гаруй
генералыг баривчлан Москвагын шоронд хорив. Генералуудын ихэнх нь нисэх
хүчнээс байсан бөгөөд тэдэн дунд Нисэх Хүчний Командлагч Смушкевич, генерал
Птхин нар байв. Тэд: "Хэрвээ ингэхийг нь мэдсэн бол эхлээд Хүндэт Эцгийг
бөмбөгдчихөөд дараа нь шоронд орох байсан юм" гэж ярьж байв.
Москва ялагдаж ирэх алдад дараагийн баривчлагаа эхлэв. Зарим хүмүүс зугаталгүй
зоримогоор хотоо хамгаалахаар үлдсэн ч хожим тэр хүмүүсийг "дайсанд бууж өгж,
туслах зорилгоор Москвад үлдсэн" хэмээн буруутган яллаж байв. Сталины үхлийн
227-р тогтоол гарч, түүний тушаалгүйгээр ухарсан хэнийг ч болов эх орноосоо
урвагч гэж үзэх болсон байв. Тэр жил Керчийн тулалдааны ялагдлын дараа 120
мянган цэрэг, Харьковт түүнээс ч олон, Кавказ, Волгаруу түүнээс дутахгүй их
цэргүүд ухарч байв. Гэсэн ч энэ цэргүүд огт Гулагруу ачигдаагүй. Харин оронд нь
цэргийн хурдавчилсан шүүх болж торгуулын батталионд нэгтгэн цусаа урсгах үүрэг
өгсөн. Ийнхүү чухамхүү тэдний няцах замгүй тулалдаан Сталинградын төлөө
тулалдааны ялалтыг цементэлсэн юм.
Германд эзлэгдсэн нутгаа дахин чөлөөлсний дараа тэнд байсан үндэстнүүдийг
нутаг заан шилжүүлсэн: 1943 онд Халимаг, Чечень, Ингуш, Балкарууд. 1944 онд
Крымын татаруудыг. Мөн түүнчлэн харийнхны найз хүүхнүүдийг. Өөрөөр хэлбэл
гадаадынхантай үерхсэн, явалдсан зөвлөлтийн охид хүүхнүүдийг Эрүүгийн хуулийн
7.35 -аар нийгэмд аюултай этгээд хэмээн яллав. Испаны дайны үед олзлогдсон
хүүхдүүд, Д2Д үед насанд хүрэх үед нь мөн 7:35-аар... Сталины амьдралын сүүлийн
жилүүдэд еврей нарыг баривчлах явдал мэдэгдэхүйц их болж ирсэн... Ийнхүү орос
оронд шорон нь хэзээ ч хоосон байгаагүй. Харин цаг ямагт шоронгийн багтаамж нь
л хүрэлцдэггүй байв.
Гуравдугаар бүлэг
Байцаалт
Хорин жилийн дараа юу болохыг таамаглах гэж оролддог Чеховын жүжгүүд дээр
гардаг сэхээтнүүдэд хорин жилийн дараа, бүр 40 жилийн дараа гэхэд Орос оронд
тамлах арга ашиглан байцаалт явуулдаг болох болно: хоригдлуудын толгойг төмөр
бөгжөөр хавчиж, хүчилтэй ваннанд хүнийг дүрж, нүцгэлж шалдалж, орны бясаа,
шоргоолжуудаар хазуулж, улайсгасан төмөр анусруу дүрж (далд тамгалал),
бакалын улаар эрэгтэй хүний бэлгэ эрхтэнг алгуур няцалж, хамгийн азтай нь
нойрноосоо хэдэн долоо хоногоор хасуулах болно гэдгийг хэлсэн бол тэр
сэхээтнүүд галзуурснааас болж түүний ганц ч жүжиг нь төгсгөлдөө хүрэлгүй дуусах
байсан. Тийм ээ, зөвхөн Чеховын жүжгийн баатрууд биш, зууны эхэн үед амьдарч
байсан энгийн орос иргэнд, тэр бүү хэл Социаль Демократ намын гишүүнд ч гэсэн
тэдний гэрэлт ирээдүй гэж ийм зүйлс хүлээж байгаа гэж хэлбэл хэн нь ч хүлээн
зөвшөөрч, итгэж чадахгүй.
17-р зууны үед эзэн хаан Алексей Михайловичын үед хүлээн зөвшөөрч болохуйц
хэм хэмжээ, Их Петер хааны үед бүдүүлэг барбаризм гэж тооцоогддог байсан
зүйлс, 18-р зуунд Бироны үед бүхэл бүтэн зуун жилд ердөө арав хорьхон хүнд л
хэрэглэгдсэн хүчирхийлэл, Их Катерина хатан хааны үед бүрмөсөн хориотой
хэмээгдсэн тэр зүйлсийг, онгоц нисэж, радиогоор хүмүүс холбогдож, кино үздэг
болсон ялгуусан хорьдугаар зуунд ганц нэг муу зулбасга нууцаар бус, харин
эсрэгээр нь, хэдэн арван мянган тусгай бэлтгэгдсэн хүн араатнууд сая сая ямар ч
өөрсдийгөө хамгаалах боломжгүй хүмүүсийн эсрэг хэрэглэсэн юм...
"Энэ тухай битгий ярь!" гэж үү? Биднийг хүн чанарыг хайх гэж оролдтол бидэнд энэ
бүхэн бидний материаллаг хөгжлийг толботуулах болно гэж хэлдэг. Үүний оронд
турбо хөдөлгүүр, ухсан суваг ... за за сувгийн тухай ярих хэрэггүй юм байна... Тэгвэл
оронд нь Колымагын алтны ордны тухай ярих уу? Үгүй тэр тухай бас ярих хэрэггүй...
Тэгвэл бид юуны тухай ярьж магтан дуулах вэ?
Хүмүүсийн эсрэг хүчирхийлэл тамлал 1937 онд анх бүтээгдэн, зохиогдож, хэрэгжсэн
мэт бичих нь өргөн юм. Гэвч энэ бол үнэн бус, худлаа. Олон жилийн турш эрүүгийн
хуулийн 58-р зүйлээр яллагдаж байгаа сэжигтнээс хэзээ ч үнэнийг нь олж мэдэх гэж
байцаадаггүй байв. Харин ч бохир заваан процессоор оруулдаг байв: саяхныг
хүртэл эрх чөлөөтэй байсан, зарим тохиолдолд бардам, ямар ч бэлтгэлгүй хүнийг
амьсгалах аргагүй, энд тэндээс шахаж хавчсан труба хоолойруу оруулахад тухайн
хүн яаж ийгээд нөгөө үзүүрээр нь амь мэнд гарахсан гэж залбирахаас өөр чадах
зүйлгүй болдог. Харин хоолойн нөгөө үзүүрээр түүнийг гулдран гаргах үед тэр
хэдийн амалсан нутаг болох Хойгийн уугуул хүн болсон байдаг байв. (Тэнэг амьтан
түүнээс өөр тийшээ гарах газар байхгүйг мэдэхгүй, буцаж гарах гэж замдаа их
тийчилэхийг нь яана)
Энэ тухай бичихгүй удах тусам энэ талаарх баримт материал улам бүр хомс болж
байна. Гэсэн ч УАХ байгууллага (Байгууллага - Орган) үүссэн цагаас эхлээд л, тэд
өөрсдийн зайлшгүй оршин байхын чухлыг нотолсон зохиомол хэргүүд үүсгэн
гаргах болсон. Хэрвээ дайснууд нь устаж үгүй болбол байгууллага ч гэсэн аажмаар
алга болж магадгүй байв.
Косыревын хэргээс үзвэл, Чекагын байгаа байдал бүр 1919 оны эхэн үе гэхэд ч
эргэлзээтэй байсан юм. 1918 оны нэгэн сонинг үзэхдээ нэгэн аймшигтай
хуйвалдаан саяхан илэрч баригдсан тухай албан ёсны тайланг би олж уншлаа:
Арван хүнтэй нэгэн бүлэг асрах байрны дээвэр дээр их буу чирж гарган тэндээс
Кремьлруу буудах гэж оролджээ. Тэр арав гэдэгт нь бодвол хүүхдүүд, залуус,
хүүхнүүд бас багтаж байгаа байлгүй. Мөн тэнд хэдэн их буу байсан, ямар калибрын,
тэр их бууг хаанаас аваачсаныг, яаж дээвэр дээр гаргаж, яаж буудсаных нь дараа
ойход налуу дээвэр дээр хөдөлгөөнгүй тогтоох гэж байсан талаар нь бичээгүй байв.
Тэгтэл Санкт Петрбургын цагдаагийн газрынхан хоёрдугаар сарын бослогын үед
пулемётноос өөр хүнд зүйл дээвэр дээр гаргаж чадахгүй байсан гэдгийг бодоод үз
дээ. Гэтэл энэхүү, бүр 1937 оны зохиомол хэргээс ч илүү гарах уран фантазанд
хүмүүс итгэж үнэмшиж байсан байгаа юм.
Тэр жил 1921 онд Рязаны Чека орон нутгийн сэхээтнүүдийн "нууц бүлгэм"-ийг
илрүүлсэн хэрэг үүсгэсэн ч зоригтой хүмүүс Москва хүртэл яван заргалдаж, уг хэрэг
хэрэгсэхгүй болгогдон дарагдаж байв. Мөн уг жил Байгалийн Хүчийг Хэрэглэх
Комиссын Сапропелитын Хорооныхон бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ буудуулж байв.
1921 оны тухай Я.Дорянкагийн дурсамжаас: Любянкагийн хүлээн авахад
эмэгтэйчүүдийг шөнө дунд хойно хойноос нь баривчлан авчирч бараг гуч дөч хүрч
байв. Тэгтэл тэдний хэн нь ч чухам ямар буруу хэрэг хийснээ өөрсдөө ч мэдэхгүй
байв. Тэдний дунд ямар хэрэгтэйгээ мэдэж байгаа ганцхан бүсгүй байв, тэр СР-ынх
байв. Ягодагын хамгийн анхны асуулт нь "Чи ямар хэргээр энд ирсэн бэ?" Өөрөөр
хэлбэл тэд за алив хиймэл хэрэг зохиоход тусал, хэлээд яриад байгаарай гэдэг
байв.
Энэнтэй яг адилхан зүйл 1930 онд Рязаны ГПУ-д давтагдаж байв. Ямар ч
баривчлагдах хэрэг хийгээгүй гэдгээ хүмүүс мэддэг. Тиймээс ял тулгачих зүйл маш
бага байдаг байв. Юуг шүүрч авахаа сайн мэдэхгүй байцаагч "Чи ямар ажил хийдэг
вэ?" гэж асуудаг байв. Хариулт "Төлөвлөгч" "За тэгвэл фабрикийн төлөвлөгч хүн
ямар ажил хийдэг, яаж төлөвлөдөг тухай сайн дэлгэрэнгүй бичээдэх. Түүний дараа
яагаад баривчлагдсаныг чинь би хэлж өгнө." (Ажлынх нь тухай тайлбараас ял
тулгахад ашиглачих сэжүүр гарч ирэх байх гэж тэр найдаж байв)
Сэжигтний гэм буруугийн тухай үзэл баримтлал нь эхнээсээ маш уян хатан байв
Улаан Террор хийх зааварчилгаандаа чекист М.И. Латцис "Байцаалтын үеэр
сэжигтэн зөвлөлт засгийн эсрэг гэмт дайсагнасан үйлдэл хийснийг заавал батлах
баримт олох шаардлагагүй. Хамгийн түрүүнд дараах асуултыг асуух хэрэгтэй: "Чи
ямар анги вэ, чиний гарал үүсэл, удам угсаа, боловсрол, өсөж хүмүүжсэн байдал?"
Эдгээр асуултын хариу нь тухайн хүний хувь заяаг шийдэж байв.
Энэ олон арван жилийн байцаалтнаас, хүмүүс байцаалтанд орсон бол тэндээс
буцаж ирдэггүй гэдгийг хүмүүс сурж, мэдээгүй юм байхдаа? 1939 онд л бага зэрэг
сөрөг, буцсан давалгаа явсан юм. Маш цөөхөн хүн л байцаалтанд ороод ял
хүлээлгүй суллагдсан түүх байдаг. Гэсэн ч тийм тохиолдлуудад удалгүй тухайн хүн
дахин баривчлагдах буюу эсвэл хараа хяналт, тагналт чагналтан доор ордог байв.
Энэ үед л "Байгууллага алдаа хийдэггүй" гэсэн уламжлал үүсч эхэлсэн. Тэгвэл
гэм буруугүй хүмүүс яасан байж таарах вэ? ...
Далийн нэр томъёоны толинд "шинжлэн байцаах гэдэг нь мөрдөн шинжлэх арга
замаар, цааш нь гүнзгийрүүлэн лавлан мөрдөх шаардлага байгаа эсэхийг тогтоох
баримтыг хайх үйл явц юм" гэж тайлбарлажээ. Гайхалтай ариун энгийн үнэн. Харин
мөрдөн байцаалт гэж ийм зүйл байдаг гэж манай УАХ байгууллага хэзээ ч сонсож
байгаагүй байх. Нэрсийн жагсаалт, сэжигтнүүд дээрээс ирнэ, эсвэл мэдээлэгч,
эсвэл нэрээ бичээгүй хов, матаасууд байхад л баривчлахад хангалттай байв.
Баривчлагдсан л бол ялтай. Мөрдөн байцаах ёстой заасан хугацааны зууны 95
хувийг гэмт хэргийн үндэслэлийг тодруулахад биш харин сэжигтнийг ядрааж,
мохоож, сульдааж, тухайн сэжигтэн үүнийг ямар ч аргаар болтугай зогсооход хүрэх
хүртэл үргэлжилэх арга барилд зориулагдаж байв.
Бүр 1919 оны үед байцаагчийн байцаалт хийх гол арга нь ширээн дээр гар буу
гаргаж тавих явдал байв. Тэд дан ганц улс төрийн хэргээр баривчлагдагсдыг ч биш,
ер нь хэн бүхнийг ингэж байцааж байв. Айдас хүргэсэн гар буу өөрлүү нь чиглээстэй
ширээн дээр. Байцаагч чамайг ямар буруутай юм бол гэж толгойгоо гашилгахгүй
харин "Яриад бай. Юунд буруутайгаа чи өөрөө мэдэж байгаа биз дээ" гэж
хашгичина. 1927 онд Скрипниковогаас байцаагч Хайкин ингэж байцаалт авч байв.
1952 онд Анна Скрипникова 5 дахь удаагаа шоронд орох ял авах гээд байцаагдаж
байхад Оржоникицегийн Улсыг аюулаас Хамгаалахын Мөрдөн байцаах хэлтэсийн
дарга Сиваков түүнд "Шоронгийн эмч чиний даралтыг 240/120 гэж байна. Дэндүү
бага байна гичий минь. Даралтыг чинь 340 хүргэнээ, ухаан алдаж унатал чинь. Бид
чамайг зодохгүй ясыг чинь хугалахгүй, ямар ч шарх сорви, хавдсан хөхөрсөн ул мөр
үлдээхгүй. Чамайг унтуулахгүй байхад л хангалттай." гэж түүнд хэлж байв.
Бүр 1921 оны үеэс л мөрдөн байцаалт шөнө явагддаг байв. Тэгэнгээ сэжигтний
нүүрлүү автомашины хурц гэрэл тусгана. 1926 онд Любянкад тэд халуун камер
ашигладаг байв. Тийм камерт агаарыг маш их халуунаар үлээлгэсний улмаас
хүмүүсийн хамаг цус нь хөөрнө. Эсвэл ямар ч салхи нэвтрэхгүй бүгчим өрөөнд
зориуд хориход сэжигтнүүд бараг амьдаараа чанагддаг байв. Яруу найрагч Клюев,
мөн Берта Гандал ч гэсэн ийм камеруудад хоригдож байв. Хоригдол нөхцөл
байдлыг тэсвэрлэхээ болин цус гоожиход, эсвэл ухаан алдахад тэгэхийг нь хүлээн
тусгай нүхээр байн байн харж байсан харгалзагч орж ирэн мэдүүлэгт гарын үсэг
зурахад бэлэн болсон эсэхийг нь үзэхээр байцаалтруу авч явдаг байв. 1926 Гүржид
чекистүүд байцаалтын үеэр хоригдлын гарыг тамхины цогоор түлдэг байв.
Энэ бүхний хооронд энгийн холбоос байдаг. Ямар ч үнээр хамаагүй ял тулгах ёстой
болсон бол заналхийлэл, хүч хэрэглэлт, тамлалт түүнийг дагалдан гарахаас өөр
аргагүй, зайлшгүй байв. Түүнчлэн тулгаж буй ял нь хэдий чинээ фантастик,
итгэхээргүй, хүлээн зөвшөөрөхөөргүй байна, түүнийг хүлээлгэхийн тулд төдий
чинээ хүч хэрэглэх хэрэгтэй болж байв. Тулгаж буй ял нь ихэвчлэн зохиомол зүйл
байсан тул тамлал, хүчирхийлэлээр л тулгахаас өөр аргагүй байв. Энэ бүхэн дан
ганц 1937 оных биш юм. Энэ бүхэн бугшсан, газар авсан, хаа сайгүй байв.
Зарим хоригдлууд, 1938 оны хавраас тамлан зовоох аргыг чекистүүд хэрэглэж
эхэлсэн гэдэг. Гэвч энэ бол үнэн байдал биш. Харин 1938 оноос өмнө тамлаж хүч
хэрэглэх хэрэгтэй бол тодорхой албан зөвшөөрөл бичгээр авах хэрэгтэй болдог
байв. Гэхдээ тэрхүү зөвшөөрлийг авах нь тийм ч хэцүү байгаагүй. Харин 1937-38
оны их давалгааны үеэр олон сая хүнийг гулагруу явуулах үед, "ажлын шаардлага"
нөхцөл байдлаас хамааран байцаагч нар тамлах, хүч хэрэглэх аргыг хэмжээ хил
хязгааргүй хэрэглэдэг болсон. Бүх л төрлийн, ямар ч тамлал зохион олж,
хэрэгжүүлж болж байв. Харин 1939 оноос замбараагүй тамлаж, хүч хэрэглэх явдал
бага зэрэг цэгцлэгдэн, хүч хэрэглэх шаардлагатай бол бичгээр зөвшөөрөл авах
ёстой болж өөрчлөгдсөн. Дараа нь дэлхийн хоёрдугаар дайны сүүл үе, дайны
дараа зарим категорт багтах хүмүүст автоматаар хүч хэрэглэх эрх нээгддэг болсон.
Тэдгээр хүмүүст нь үндсэрхэг үзэлтнүүд, ялангуяа украйнь, литвачууд. Ялангуяа
салан тусгаарлах улс төрийн нууц бүлгэмд холбоотой гэх хэрэгт холбогдсон бол
бусад гишүүдийг нь олж мэдэх үүднээс хүч хэрэглэхйиг зөвшөөрч байв. Жишээ нь
1945 онд Пранусын хүү Ромуалдас Скайриус-ын нууц бүлгэмийн хэрэгт 50 литва
хүн холбогдсон. Литвт хангалттай шорон байхгүй байсан тул тэднийг Архангель
мужын Велскийн ойролцоох лагерьлуу шилжүүлсэн. Тэнд тэднийг энгийнхээс хоёр
дахин их норм өгч ажиллуулахын хамт хажуугаар нь байцааж, тамлаж байв.
Түүнийг давж чадалгүй 50 хүн тавиулаа, нэг нь ч үлдэлгүй хийсэн хэргээ хүлээсэн.
Гэтэл удалгүй литвээс: жинхэнэ хэрэгтнүүд баригдсан, наад 50 чинь ямар ч
холбогдолг й юм байна гэсэн мэдээ ирж байв.
1937 онд нэгэн нээлт хийгдсэн нь: хувь хүн өөрөө буруугаа хүлээх нь ямар ч
баримтаас илүү үнэ цэнэтэй гэсэн нээлт байв. Энэ үзэл баримтлалыг аль 20-иод
онд боловсруулж эхэлсэн гэж хэлж болно. 1937 онд өөр нэг нээлт мөн хийгдсэн тэр
нь Вышинскын гайхамшигтай онолтой холбоотой байв. 1937 онд Андрей Януаревич
(Зарим нь Ягуаревич гэж (ирвэс) ёжилж дуудаг байв) Вышинскы зарим хүрээний
хувьд ихэд алдаршсан хамгийн уян хатан диалектикын тухай тайлангаа хэвлүүлсэн.
Тэрээр сул дорой, үхдэг хүн хэзээ ч төгс үнэнийг тогтоож чадахгүй, гагцхүү
харьцангуй үнэнийг л тогтоож мэдэх боломжтой гэж нотолсон. Тэгээд цааш нь
өнгөрсөн хоёр мянган жилд шүүгчидийн хийхийг хүсээгүй нэг алхам хийн: байцаалт
болон шүүхээс гаргаж байгаа үнэн нь төгс үнэн байж чадахгүй, гагцхүү харьцангуй
үнэн байх болно. Тиймээс буруутай хүнд цаазаар авах ял оноож байна гэдэг нь төгс
үнэн дээр тулгуурлаж чадахгүй, гагцхүү зарим онол, номлолын хувьд тухайн хүний
гэм бурууг тогтоож байна гэж үзэж болох юм гэж үзсэн. Үүний дараа үүнтэй
холбоотой хамгийн практикч асуудал зүй ёсоор тавигдсан: "Хэрвээ баримт зөвхөн
харьцангуй, төгс үнэн, төгс баримт гэж байхгүй юм бол, баримт, гэрчийн хэрэг гэж
байхгүй юм биш үү." гэсэн асуулт урган гарсан.
Ийнхүү үүн дээр үндэслэн, манай шүүгч, прокурорууд, байцаагчид дундад зууны
стандартруу буцан гулсан орж буруутгагдсан хүний буруугаа хүлээснийг гол баримт
гэж үздэг болохоор зөвшөөрцгөөсөн. Вышински төгс абсолют үнэнг олж чадахгүй
гэсэн онолыг нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн бол хоригдлын тархинд зоогдож байгаа
сум жинхэнэ абсолют бодит зүйл байв. Дундад зууны үед буруутны бурууг
хүлээлгэхийн тулд нурууг нь хугалах, тэрэг, хадах, халуун нүүрс зэрэг зүйлс
ашигладаг байсан бол 20-р зуунд хөгжсөн эрүүл мэндийн мэдлэгийг ашиглаж болох
байв. (үнэндээ нэг хүн энэ асуудлаар докторын зэрэг хамгаалсан гэдэг) Тийм нүсэр
аппарат төхөөрөмжүүдийг массын хувьд ашиглах нь тохиромжгүй байв. Түүнээс
гадна, бас нэг өөр нэг түвэгтэй асуудал байв.
Сталин ямагт хаяагаа манан эцсийн шийдийг маш тодорхой гаргадаггүй,
харин түүний доод тушаалынхан түүний юу хүсэж байгааг таах хэрэгтэй болдог
байв. Цөөвөр чоно хэрвээ ямар нэг асуудлаас цэвэрхэн гарахыг хүсвэл буцаж
ухран, "амжилтандаа сагасан" нөхдийн тухай ярьж чаддаг байв. Түүнээс гадна, хүн
төрөлхтний түүхэнд анх удаагаа сая сая хүнийг хэрэг хүлээлгэж тамлах тухай ярьж
байгаа учраас тэрээр хэдий их эрх мэдэлтэй, хүчирхэг байсан ч гэсэн Сталин бүрэн
ялалтанд хүрнэ гэж баталгаатай хэлж чадахгүй байв. Тийм их хэмжээний масс
Комментариев нет:
Отправить комментарий