Америк-Оросын харилцааны “ШИНЭ ХОХИРОГЧ”

Оросууд лхагва гаригт арван жилийн турш хүчин төгөлдөр үйлчилсэн хар тамхитай тэмцэх болон хууль сахиулах салбарт АНУ-тай хамтран ажиллах гэрээнээс гарч байгаагаа албанёсоор зарлалаа. Ингэснээр энэхүү гэрээ хуучин ЗХУ задран унасны дараа Орос-Америкийн хооронд тогтоод байсан бүхий л харилцаа холбоог сүйрэл руу хөтөлж буй ар араасаа хөвөрсөн дипломат цохилтуудын сүүлийн хохирогч болж байна.  Америк-Оросын димломат харилцаа ийнхүү муудсанаар хоёр талын байгуулсан хэд хэдэн гэрээ нуран унаж, АНУ-ын зарим нэг чухал агентлагууд Оросоос хөөгдсөн.  Хурдтайгаар хөдөлж эхэлсэн энэ “галт тэрэг”-ийг зогсоох нь шинэ Төрийн нарийн бичгийн дарга Жон Керригийн өмнө тулгарч буй хамгийн чухал асуудлын нэг болох нь ойлгомжтой.  Мягмар гаригт түүнийг АНУ-ын гадаад бодлогын тэргүүнээр батлах үед, тэрбээр Сенатын комисст үг хэлэхдээ “Оростой харилцах шинэ арга барилыг АНУ олох ёстой” хэмээн мэдэгдсэн юм.

Гэхдээ Оросын шинжээчид улам хурдаа авч байгаа энэ үйл явцыг зүгээр л нэг хяналтаас гарсан дипломат хэрүүл бус илүү ноцтой асуудал гэдгийг анхаарууллаа. Тэд Оросын ерөнхийлөгч Владимир Путин Кремльд гурав дахь удаагаа эргэн ирэхдээ гадаад бодлогын үзэл баримтлалаа эрс өөрчлөх зорилготой ирсэн гэж үзэж байна. Энэхүү өөрчлөлт гэдэг нь түүний хувьд Оросыг басамж­лан доромжилсон, бус­даас хамааралтай байдалд оруулж, “жижиг түнш”-ийн дүрд тоглоход хүргэсэн гэж үзсэн олон улсын гэрээ хэлцлүүдээс бүрэн ангижирах явдал гэжээ. “1990-ээд онуудад байгуу­лагдаж байсан гэрээ хэлц­лүүд өнөөгийн нөхцөл байдалд огт­хон ч зохицохгүй бол­сон учир тэд хүчингүй болох ёстой гэсэн шийдвэрийг Кремль гаргасан” гэж гадаад улс төрийн асуудлаар бичдэг “Даяарч­лагдсан улс төр дэх Орос” сэтгүүлийн ерөнхий редак­тор Федор Лукьянов үзэж байна.

Тэрбээр ““Хүчтэй, баян Америк, ядуу, буурай Орос” гэсэн ойлголт дээр суурилсан бүх зөвшилцлүүд байхгүй болох ёстой. Путин засгийн эрхэнд эргэн ирсэн тэр мөчөөс чухамхүү энэ асуудал анхаарлын төвд орсон. Гол үзэл санаа бол хэрвээ бид цаашид АНУ-тай харилцаа холбоотой байвал тэр нь харилцан тэгш эрхтэй байх ёстой. Орос орон өөрчлөгдсөн, түүнд хойшид ямар нэгэн ивээн тэтгэгч хэрэггүй гэдэгт байна” хэмээн ярьжээ.

2002 онд үзэглэж байсан хар тамхины эсрэг зөвшилцлөөс ОХУ гарсан тухай мэдээ лхагва гаригт Оросын засгийн газрын сайтад тавигдсан богинохон мэдэгдлээс тодорхой боллоо. Тэрхүү мэдэгдэлд энэхүү зөвшилцлийн хүрээнд АНУ-аас санхүүжүүлдэг хамтарсан ажиллагаа “өнөөгийн шаард­лага хангахгүй больж, чадамжаа бүрэн алдсан” гэж мэдэгджээ.

Ерөнхийлөгч Барак Обама өмнөх засаглалынхаа үед хоёр улсын харилцааг сайжруулах зорилгоор санаачилсан ир­гэний нийгмийн асуудлаарх зас­гийн газар хоорондын комис­соос АНУ гарч байгаагаа мэдэгдсэнээс хойш ердөө хэдхэн хоногийн дараа ийнхүү ОХУ хар тамхины эсрэг зөв­шилц­лөөс гарлаа. АНУ-ын хувьд дээрх алхам нь энэ салбар дахь хамтын ажил­лагааг утгагүй болгож бай­гаа иргэний нийгмийнхнийг дарж байх Кремлийн хатуу бодлогод үзүүлж буй хариу үйлдэл хэмээн Төрийн депар­та­мен­тийн бие төлөөлөгч Вик­тория Нуланд мэдэгдэж байна. “Бид өөрийн хүчин чар­майлтыг өөр арга замд төвлө­рүүлж, цаашид бидэнтэй хамтран ажиллахыг хүсч байгаа иргэний нийгмийн бай­гуул­лагуудад шууд тус­ламж дэмжлэгээ хүргэх нь илүү зохистой” гэж Нуланд ярьжээ.

Өнгөрсөн оны есдүгээр сард Америкийн олон улсын хөгжлийн асуудал эрхэлсэн агентлагт Орост явуулж буй үйл ажиллагаагаа зогсоо­хыг Оросын  эрх  бариг­чид тушаажээ. Сарын дараа 20 жилийн турш мөрдөгд­сөн Нанна-Лугарагийн хөтөл­бө­рөөс гарсан. Энэхүү хөтөл­бөрийн хүрээнд хуучин ЗХУ-ын цөмийн болон химийн зэвсгийг аюулгүйгээр устгах ажиллагааг АНУ санхүүжүүлдэг байжээ. Оросууд дээрх хоёр алхмыг хийхдээ урьдчилан сануулаагүй, ямар нэг тайлбар хийгээгүй, зан аашаа огцом өөрчилсөн хэмээн АНУ-ын албан тушаалтнууд гомдоллож байна.

Өнгөрсөн   арван  хоёрду­гаар сард Путин Америкийн иргэ­дийн ОХУ-т явуулж бол­зошгүй үйл ажиллагаанд хяз­гаар­лалт тавьсан, тэр дундаа Оросын өнчин хүүх­дүүдийг өргөж авахыг хориглосон “Дима Яковлевын хууль”-ийг үзэглэсэн.

Ихэнх ажиглагчид хүүхэд өргөж авахад тавьсан хориг нь АНУ-д арванхоёрдугаар сард батлагдсан “Магнитскийн акт” гэгч хуульд ОХУ-ын зүгээс үзүүлж буй хариу үйлдэл гэж үзэж байна. Барак Обамагийн баталсан энэхүү хууль хүний эрхийн ноцтой зөрчилд сэжиглэгдэж буй Оросын албан тушаалтнуудад санхүүгийн болон визийн хориг тавих журмыг баталгаажуулсан.

Гурван жилийн өмнө Москвагийн нэгэн шоронд сэжигтэйгээр амиа алдсан хуульч Юрий Магнитскийн хэрэг барууныхны итгэл алдрах хамгийн гол шалтгаан болж, Орос-Америкийн харилцаанд ан цав суулгаж эхэлсэн гэж зарим шинжээчид үздэг.

Гэхдээ Оросын иргэд тэр дундаа хуучин ерөнхийлөгч, одоогийн ерөнхий сайд Дмитрий Медведев орос хүүхдүүдийг өргөж авахад тавьсан хориг “Магнитскийн акт”-ын хариу биш гадаадын ямар нэг хамаарлаас Оросыг салгах гэсэн Кремлийн өргөн цар хүрээтэй бодлогын нэг хэсэг гэж үзэж байна.

“Дима Яковлевын хууль” нь “Магнисткийн акт”-тай ямар ч холбоогүй гэдгийг Медведев CNN-д өгсөн ярилцлагадаа мэдэгдсэн. “Энэхүү хууль нь манай пар­­ламентчдын орос хүүх­дүү­дийн хувь заяанд санаа зовох болсны л илэрхийлэл. Тэнд юу ч ярьж байсан хамаа­гүй, хараа хяналт, хайр энэрэл, эмнэлгийн тусламж шаардлагатай эцэг эхгүй хүүхдийг хамгаалах нь төрийн шууд үүрэг” гэж Мед­ведев ярьсан юм. Путины хараахан батал­гаажуулаагүй байгаа Оросын гадаад бодлогын шинэ үзэл баримтлал нь сүүлийн хорин жилийн хугацаанд сул дорой, бусдаас хамааралтай байдлаас болж алдагдаад байсан Оросын “тусгаар байдлыг” сэргээхийн тулд хэрэгжүүлж байгаа алхмуудад логик үндэслэлийг өгөх болно гэж шинжээчид үзэж байна.

“Зарим нэгэнд нь Путин сав суулганы лангуун дээрх заан шиг аашилж байгаа мэт санагдаж байгаа байх. Гэхдээ бусад нь түүнийг гурав дахиа эргэн ирэхдээ баруун ялангуяа АНУ-тай харилцах харилцаагаа өөрчилсөн гэж үзэж байгаа” хэмээн Москьагийн өдөр тутмын бизнес сэтгүүл “Коммерсантъ”-ийн олон улсын тоймч Сергей Строкань өгүүлжээ. Мөн тэрбээр “Барууныхан өөрийг нь ерөнхийлөгчийн суудалд эргэн ирэх мэдэгдлийг хэрэн хүлээж авсныг Путин уучилж чадахгүй гэсэн санаа бодол байдаг. Энэ бол үнэн. Путин бол хүсээд байх хүн биш, Медведев илүү дээргэсэн мессеж барууныхнаас их ирж байсан. Үүнд нь Путин их гомдсон байх” гэж үзэж байна. “Ийм учраас Путины гадаад бодлогод Баруунтай харилцаа холбоогоо аль болох багасгах чиг хандлага ноёлох байх” гэсэн таамгийг Строкань дэвшүүлжээ.

 Бэлтгэсэн Б.МИШЭЭЛ