Авдрантын гянданд гарсан АЛЛАГА

ЭХНИЙ ОРГОЛТ

Дорнод аймгийн Чойбалсан хотын харьяат "Онгорхой" хэмээх Чүлтэмийн Чулуунбаатарын түүх намтар, хэргийг нэхэн өгүүлэх гэж байна. Зарим нэг хүнийг дарга болох одонд төрсөн гэдэгтэй адил Ч.Чулуунбаатар бол төрөлхийн шоронгийн хүн. 15 настайдаа хүний амь бүрэлгэж Сэлэнгийн "Цагаан толгой"-н хүүхдийн колонид очсоноороо "яруу алдарт" замналаа эхэлжээ.

Шоронд тэрээр атаман болон заларч 1982 онд арван жилийн хорих ялаа дуусгаад нутагтаа  очсон байна. Нэгэн өдөр тэрээр гуанзанд хоол идээд сууж байтал Дорнодын шинэ овгорууд орж ирэн "Чи нөгөө шоронгийн овгор "Онгорхой" Чулуунбаатар гэдэг мөн үү. Чи бол амжихгүй шүү" гээд хутга гарган дөвчигнөсөн гэнэ.

Ч.Чулуунбаатар үг дуугүй хоолоо идэж дуусгаад залуус руу ганцхан дайрч хутгыг нь булааж аваад нэгнийх нь зүрхэн тушаа зоож орхижээ. Тэрээр "Чамайг бодох юм бол гаргасан хутгаа буцааж үзээгүй хулгайч шүү" хэмээн өгүүлсэн байна.  Чулуунбаатар цустай хутгаа барин цагдаа дээр очоод "Энэ нарны овгор товгорууд чинь зүгээр байлгахгүй юм. Сая нэг нь дургүй хүргээд байхаар нь алчихлаа. Шорондоо  очиж хэвтэх минь" гэсэн аж.

Ингээд тэрбээр Дорнод аймгийн шүүхээр "Онц аюултай гэмт хэрэгтэн" гэдэг зэрэг дэвээ  тогтоолгоод Авдрантын онцгой дэглэмтэй хорих ангид очжээ. Ямар ч авьяасгүй хүн байдаггүй гэдэг шиг Ч.Чулуунбаатарт  гарын ур чамгүй хайрлажээ. Тийм учраас  Онцгой дэглэмтэй хорихын ажилчид өдөр шөнөгүй хутга хийлгэдэг байж. Нэг өдөр "Сараанаг" гэдэг марзан хочтой ахмад Чимэд өрөөндөө Ч.Чулуунбаатарыг дуудуулсан байна.

Тэрээр "Хөөе хулгайч аа. Чамайг үхэр хүрдэг чинжаал хийдэг гэж сонслоо. Надад хэдийг хийж өгөөч" гэжээ. Хорихын даргын захиалгаар таван шөнө нойргүй шахам чулуун шатар хийсэн Ч.Чулуунбаатар "Би үхэж байсан ч хулгайчдын мах цусаар хооллосон чамд хутга хийж өгөхгүй. Хутга хийж өгсөнгүй гээд чи надад ял өгөхгүй нь мэдээж. Хоёулаа энэ шоронгийн тав шүү" хэмээн хэгжүүрхжээ.

"Сараанаг" Чимэд түүний үгэнд хорсон оройн тоонд суусангүй гэдгээр далимдуулан 100 гаруй хоригдлын өмнө цус нөжтэй нь холин бороохойдсон байна. Ингээд энэ хоёрын хооронд үл тайлагдах өс хонзон бий болжээ. Ахмад Чимэд "Энэ шоронд хүлээн зөвшөөрөгдсөн "Бүдүүн" Нараа, "Том" Цогоо хоёроос өөр хулгайчийг өөд гаргахгүй" гэх аж. Тийм учраас "Онгорхой" Ч.Чулуунбаатарыг дарах гэж янз бүрийн аргаар үзэж байв.

Ч.Чулуунбаатар харуулын байраар дамжин гарах болгондоо буу, зэвсэг хадгалдаг сейфийн түлхүүрийг нүдний баримжаагаар хийгээд авчээ. Гурван өргөстэй түлхүүрийг халаасандаа хийчихээд эгзэгтэй мөчийг хүлээсэн байна. Тэгээд нэг өдөр харуулын байраар орвол ахлагч Батсүхийн нүд сэргээд иржээ. "Өө ашгүй хуучин хулгар ороод ирлээ. Өчигдөр савчихсан чинь дотор муу үхлээ. Чи хө, хаалга хараад сууж бай. Би гялс гараад ирье" гэсэн байна.

Түүнийг гарангуут баримжаагаар хийсэн түлхүүрээр сейфний нүхэнд  хийвэл чахран эргээд онгойсон байна. 12 сумтай "Макаров" буу, дайзтай сум зэргийг халаасандаа хийгээд  хэнэггүй царайлан сууж байлаа. Төд удалгүй ахлагч Батсүх орж ирээд "Чи хө хойшоо гүйгээд дэнжийн айлуудаас найрка аваад ир. Дотроо засдаг хэрэг" гээд мөнгө өгчээ. Ийнхүү шоронгийн хаалга өөрөө нээгдээд ирэв.

Тэгээд дэнжийн айлд очин найрка авч жалганд залгилж орхиод "Сараанаг" Чимэд рүү алхжээ. Ч.Чулуунбаатар шууд л цонхоор нь буудаж орхиё гэж бодсон байна. Гэтэл "Сараанаг" Чимэд таван настай охиноо эрхлүүлээд тун ч завгүй байгаа харагджээ. Мөс шиг хүйтэн хоригдлын сэтгэл зүрх уярч өөрийнхөө хүүхдийг санан гэгэлзсэн гэнэ.

Ч.Чулуунбаатар шөнөжин алхсаар Атрын САА өнгөрч явтал ганц гэр тааралдсан байна. Гэрт орвол жар гарсан эмгэн ганцаараа сууж байлаа. Тэрээр шууд л бурхан дээр мянган төгрөг тавиад "Эмээ гүйж яваа морь, ядарч яваа эр хүн хоёрт тусалдаг сайхан уламжлал бий. Та надад сайхан хоол хийж өгөөч" гэжээ.

Хоол цай хийлгэж идэх зуураа "Удахгүй эрлийнхэн хүрээд ирнэ. Тэгэхээр нь та зүгийг минь буруулж хэлээрэй" гээд дахин мянган төгрөг бурхан дээр нь тавиад гарчээ. Эрлийн машины гэрэл уул талаар гялалзаж байх аж. Ч.Чулуунбаатар  жалгын судаг даган алхаж явтал ЗИЛ-130 машинтай гурван эр архидаж байгаатай тааралдав. Ч.Чулуунбаатар шууд буу тулган машиныг нь дээрэмдээд хөдөлжээ.

Улаанбаатар хотод орж ирээд эхнэр хүүхэдтэйгээ уулзаад сууж байтал тусгайгийнхан хаалга үүдийг нь цөм өшиглөн орж ирээд гавласан байна. Ч.Чулуунбаатар заналт дайсан "Сараанаг" Чимэдийг алж чадаагүйдээ, эрлийнхэнд өөрийг нь зааж өгсөн эмгэнд итгэсэндээ бухимдаж байв. Тэрээр сахилгад байхдаа "Би энэ удаа даруухан оргож яваад хонь шиг хүлэгдээд ирлээ. Дахин оргох дээрээ тулбал чадлынхаа хэрээр оргоно. Одоо намайг зогсоох хана хэрэм байхгүй" хэмээн шүд зуун өгүүлж байсан гэдэг.

ЭЦСИЙН ОРГОЛТ

Төв аймгийн шүүхээс Ч.Чулуунбаатарт 18 жилийн хорих ял оноолоо. Тэрээр шүүх хурал дээр "Хүчирхийллээс хүчирхийлэл төрдөг. Намайг иргэншүүлэх гээд зэрлэгшүүлсэн засангийнханд гомдож явдаг" гэсэн байна. Ч.Чулуунбаатар гянданд хоёр жилийн ялаа эдлэхээр очсон хэдий ч хорихын ажилтнуудын захиалгаар чулуун шатар, хутга хийсээр байв. 

Тэрээр Сэлэнгэ аймгийн харьяат Нанзадын Төртогтох гэдэг залуутай нэг камерт хоригдох болжээ. Энэ үед хорихын ажилчид архидах явдал хэрээс хэтэрч байлаа. Хорихын ажилчид хоригдлуудаас мөнгө зээлж архидаж байхад Ч.Чулуунбаатар сэлэм шиг урт чинжаал хийгээд авчээ.

1996 оны нэгдүгээр сарын 04-ний өглөө ахлагч Батаа, ахлагч Аварга, дэд ахлагч Оросоохүү нар гянданг 24 цаг манахаар үүрэг хүлээсэн байна. Энэ үед хорих ангиуд цалингаа тавьж чадахгүйдээ хүрээд байв. Хорихын удирдлага хянагчдад ёсзүй хэмээн ярихаар өөдөөс нь цалингаа нэхээд хэвтчихнэ.

Өвгөн хуяг Батаа гучин жил шорон манаж байгаа бөгөөд хүн яргалах дуртайдаа л байж байгаа нэгэн гэнэ. Ахлагч Аваргын хувьд Батаагаас хүн яргалах аргад суралцаж байлаа. Дэд ахлагч Оросоохүүгийн хувьд хянагчийн энэ ажилд ороод арван дөрөв хонож байгаа аж. Ээлжийн ахлагч Батаа ялтан Ч.Чулуунбаатарыг өрөөнөөс нь гаргаж ирээд гэрийнхээ цоож, цуургыг янзлуулж байв.

Тэгээд ахлагч Батаа дэд ахлагч Оросоохүүг найркад гүйлгэж Аваргатайгаа нийлэн архидаж гарчээ. Тэдний архи дуусах үед Батаа "Дахиад нэг хусчих юмсан" гэхэд Ч.Чулуунбаатар "Надтай хамт камерт байгаа Нанзадын Төртогтоход гэрээс нь эргэлт ирсэн. Та нарыг нар салхи үнэртүүлж байгаа тусыг чинь бодоод мөнгө өгье" гэсэн байна.

Хянагч Батаа шүдгүй амаа ангалзуулан инээж "Хуучин хулгаруудыг шоронд орохоороо амиа аваад халааслачихдаг гэдэг үнэн шүү. Манай Чук хуучин хулгар гэсэндээ мөнгөтэй байна шүү" гээд шүлсээ үсчүүлжээ. Тэгээд Төртогтохыг өрөөнөөс нь гарган архины  мөнгө авч Аваргыг архинд гүйлгэхээр болов. Дэд ахлагч Оросоохүү, гяндангийн цэвэрлэгч Б.Лхагвасүрэн хоёр хоригдлуудын хөнжил гудас тараахаар болсон байна.

Ч.Чулуунбаатар, Б.Лхагвасүрэн хоёр гэнэт дайран ахлагч Батаа, Оросоохүүг хүч хавсран хүлж орхисон байна. Дэд ахлагч Оросоохүүгийн цээжин тус газар  бууны жадаар жадлан гадуур хувцсыг нь тайлж авлаа. Энэ үед гаднаас ахлагч Аварга, сувилагч Мөөнөө нар орж ирэв. Ахлагч Аварга байдал биш болсныг ойлгоод ухрахад Ч.Чулуунбаатар Аваргыг заамдан авч "Муу новш минь. Хулгаруудын ар гэрээс ирсэн хэдэн төгрөгийг дээрэмддэг хугацаа чинь дууслаа" гэжээ.

Ахлагч Аваргын куртикийг толгой дээгүүр нь нөмөргөж байгаад Төртогтохоор жадлуулж эхэлжээ. Бүр арав гаруй удаа цээжинд нь жадалсан байна. Энэ үед ялтан Лхагвасүрэн лантуу авчирч ахлагч Батаагийн тархийг бяц цохисон аж. Ч.Чулуунбаатар сувилагч Мөөнөөд хутга тулган "Хэзээ ч хулгайч яргалж байгаагүй учраас нөхрийг чинь хүндэлж явдаг. Чамайг алахгүй. Харин чи бид гурвыг гарахад туслаарай" гэв.

Хэдхэн минутын дараа гэхэд тэр гурав эхийгээ хөнөөсөн Х.Цагаанмөөг, төрсөн үрээ шатааж хөнөөсөн О.Чимгээ, таксины жолоочийг боож алсан М.Бямбасүрэн нарыг хүчиндээд дараа нь хөнөөв. Энэ гурван ялтанг хөнөөх болсон нь өөрсдөөс нь болжээ. Тэгтэл Х.Цагаанмөөг, Бямбасүрэн, Чимгээ нар дагаж явна гэжээ. Чулуунбаатар "Ийм хүйтэнд та гурав хөлдөж үхнэ" гэхэд Чимгээ "Тэгвэл хашгирлаа" гэсэн байна.

Ингээд Ч.Чулуунбаатар, Н.Төртогтох,Б.Лхагвасүрэн нар хөнөөсөн хянагчдын хувцсыг өмсөөд сувилагч Мөөнөөд хутга тулган шалган нэвтрүүлэх дээр ирлээ. Насаараа хорих анги манасан хянагч Гүнчин, Цогоо хоёр ажиг сэжиг авалгүйгээр сувилагч Мөөнөөд хаалга тайлжээ. Түүний араас шийдсэн гурван ялтан гарч ирээд буу тулгаад хүлж орхив. Энэ үед Лхагвасүрэн "Энэ муу хоёрыг хүлж цаг бараад яахав. Буудчихъя" гэхэд Ч.Чулуунбаатар "Наад муу хоёр чинь намайг манан өтөлж байгаа юм. Жамаараа үхэг" гэсэн байна.

Тэр гурвыг шоронгийн хашаагаар гарахад оршуулгад оролцоод явж байсан машин бэлэн зогсож байж. Буу тулган машин дээрэмдээд хотын зүг явж байснаа зам буруулан Төв аймгийн угтаал цайдам орж улмаар  Жаргалант  орох замдаа Хүүлэйхан уулын энгэрт цасанд суулгаж орхив. Энэ үед Монгол телевизээр "1996 оны нэгдүгээр сарын 4-5-нд  шилжих шөнө Төв аймгийн Лүн сумын Авдрант тосгонд байрлах 403 дугаар ангийн гяндангаас "Онгорхой" хэмээх Чүлтэмийн Чулуунбаатар, "Шар" хэмээх Банзрагчийн Лхагвасүрэн, Нанзадын Төртогтох нар бүлэглэн орголоо. Онц аюултай гэмт этгээдүүд зургаан хүний амь насыг хөнөөгөөд машинтай иргэдийг барьцаалан Жаргалант  чиглэн зугтаалаа" гэсэн мэдээлэл цацагдав.

Ийнхүү унтаж байсан Монголын цагдаа түргэн авч, Улаанбаатар хотын бүх анги, нэгтгэлүүд, Төв, Өвөрхангай, Булган, Эрдэнэт, Сэлэнгэ аймгийн цагдаа, тагнуул, "Элит"-ийн тусгай хүчнийхэн хөдлөв. Хоригдлууд уулын бэлд барьцааны иргэдийг чөлөөлсөн байна. Архинд халамцсан Н.Төртогтох "Монгол даяар дуурсах гэмт хэрэг хийе. Энэ барьцааны нөхдийг буудан хөнөөе" гэхэд Ч.Чулуунбаатар "Гэмгүй иргэдийг хөнөөхгүй. Засангийн яргачид байсан бол алах байлаа" гэсэн байна.

Идэр есийн жавар тачигнаж нимгэн хувцастай гурван хоригдол хөлдөж үхэхгүйн тулд уулын орой руу гүйлээ. Генерал С.Пүрэв, баривчилгааны групп ахалсан Ч.Амарболд тэргүүтэй хүчнийхэн Хүүлэйхан уулыг битүү бүслэн Борнуурын тосгоны хажууханд дээшилж хоригдлуудад 30 метр ойртонгуутаа ямар ч анхааруулгагүйгээр гал нээсэн байна. Эх захгүй буун дуу тачигнаж ургаа модны ард нуугдсан гурван хоригдол газар элэгдэн унажээ. Ч.Чулуунбаатар шийр зааж АКА-гаар тэнгэр өөд буудаж цагдаа нарыг ойртуулсангүй ээ.

Гэсэн хэдий ч Н.Төртогтох, Ч.Чулуунбаатар нар цээжин тус газраа буудуулж үхлийн шарх авсан байв. Тэр хоёрыг эмнэлгийн багт яаралтайгаар хүргэсэн ч замдаа нас баржээ. Тэд хэргийнхээ талаар ямар ч мэдүүлэг өгч чадалгүй ийнхүү нас барсан байдаг юм. Харин Б.Лхагвасүрэнг сургуультай ноход дараад авсан учир амьд үлдэж шүүхээр ялын дээд хэмжээ авсан билээ. Тэрээр өөрийнхөө хийсэн  хэргийг нөгөө хоёр руугаа чихсэн юм.

Хянагч Оросоохүү амьд үлсэн хэдий ч ажлын хариуцлага алдсан хэргээр шоронд орсон байдаг. Тэрээр Зүүнхараагийн шоронд нэгэн овгор хулгайчийн гутлыг хулгайлан зодуулж нас барсан билээ.

Монголын цагдаа энэ хэргийн дараагаар "Мэргэжлийн ур чадвар гаргасан" гээд баахан нөхдийг шагнаж байсан. Мөн хорих ангиудын нөхцөлийг сайжруулах томоохон ажлууд ч энэ үеэр  явагдсан. Хэргийн газар ажиллаж байсан шинжээч эмч "Шалан дээр урссан цус гутлын хоншоор давж, талийгаач Батаагийн тархи таазанд нялгадсан байж билээ. Нийгэм, цаг үе, төр засагт өширхсөн гэмт хэрэгтнүүд ямар аймшигтай болохыг биеэр мэдэрч өөрийн эрхгүй давхийн цочиж билээ" гэсэн ярилцлага өгч байлаа.

Т.ЦОГТ-ЭРДЭНЭ